Opis relacji polsko-żydowskich w czasie kilkusetletniego zamieszkiwania Żydów na ziemiach polskich jest tematem skomplikowanym, ale jednak możliwym do opracowania. Takich publikacji jest już sporo i kolejne są w opracowaniu. Zupełnie inaczej przedstawia się stan badań nad relacjami polsko-żydowskimi w czasie okupacji hitlerowskiej w Polsce (1939-1945) i bezwzględną realizacją zaplanowanej przez Niemców zagłady ludności żydowskiej. To nadal temat bardzo trudny i chyba niemożliwy do dokładnego i obiektywnego zbadania. Podejmowane próby przedstawienia różnych wydarzeń z udziałem Niemców, Żydów i Polaków kończą się z reguły bardzo emocjonalnymi dyskusjami i daleko odbiegającymi od siebie różnicami zdań. Dotyczy to również wydanych wcześniej w Mielcu cennych publikacji Stanisława Wanatowicza, Andrzeja Krempy i dr. Mirosława Maciągi.
Moje osobiste doświadczenia potwierdzają, że jest to temat bardzo trudny i pełen niedomówień. W czasie kilkudziesięcioletniej pracy w Urzędzie Miejskim w Mielcu na funkcyjnych stanowiskach do spraw kultury i promocji miasta wielokrotnie spotykałem się z odwiedzającymi Mielec osobami narodowości żydowskiej, głównie z USA, Kanady, Francji, Niemiec i Izraela. Towarzyszyłem im przy zwiedzaniu miasta, a zwłaszcza przy odwiedzinach cmentarzy żydowskich. Wśród nich byli też mieszkańcy Mielca z czasów II RP, m.in. Renata Susman i Józef Rubin. Nikt z nich, choć z wielkim żalem wspominali swoich bliskich zamordowanych przez Niemców, nie wspomniał ani jednym słowem o relacjach z Polakami w czasie okupacji hitlerowskiej.
Z tym większym uznaniem trzeba ocenić tytaniczną długoletnią pracę badawczą dr. Włodka Gąsiewskiego, przez niemal 30 lat zbierającego materiały na temat Polaków z Mielca i okolic, którzy z narażeniem życia własnego i swojej rodziny ukrywali Żydów w czasie okupacji hitlerowskiej i w szeregu przypadków uratowali im życie. Niestety, byli i tacy, którzy tę samarytańską postawę przypłacili własnym życiem lub nawet pacyfikacją wsi, jak to stało się z Podborzem w powiecie mieleckim. Owocem badań W. Gąsiewskiego jest wydana w bieżącym roku książka „Sprawiedliwi i nie tylko …”. Autor przedstawia w niej, z rzetelnością naukową i dbałością o szczegóły, ludzi ratujących i ratowanych, okoliczności, przebieg wydarzeń i późniejsze powojenne losy opisywanych osób. Czytając tę książkę, wyczuwa się, że zapewne autor swą szczerością intencji i cierpliwością ujął tak swoich rozmówców, że nie tylko dokładnie relacjonowali wydarzenia sprzed lat i udostępnili stosowne dokumenty, ale nawet ujawniali kontakty dawne i aktualne.
Publikacja składa się z pięciu rozdziałów poprzedzonych wstępem i zakończonych wykazem źródeł. O rozległości podjętego tematu świadczą tytuły rozdziałów: Żydzi na ziemi mieleckiej; Na ziemi mieleckiej – wśród Narodów Świata; Skazani ale uratowani; Godni pamięci znani i nieznani. Inne przykłady ratowania Żydów na ziemi mieleckiej podczas okupacji niemieckiej w latach 1939-1944; Represje wobec Polaków ratujących Żydów. Autor opisuje jednostkowe zachowania Polaków i Żydów, które były uwarunkowane różnymi okolicznościami. Obok wielu przykładów pozytywnych pokazuje także negatywne, np. donosicielstwo. (Zapewne stąd w tytule „… i nie tylko.”)
Z pełnym przekonaniem stwierdzam, że książka dr. Włodka Gąsiewskiego jest bardzo cenną pozycją w bibliografii mieleckich regionaliów i znacząco uzupełnia dotychczasową wiedzę na temat relacji pomiędzy Polakami i Żydami w czasie okupacji hitlerowskiej. Zainteresowani historią Mielca i jego okolic powinni zapoznać się z jej treścią.
Józef Witek
Mgr Józef Witek jest autorem monumentalnej czterotomowej „Encyklopedii Miasta Mielca” – wydania drukowanego oraz jej wersji internetowej. Napisał ponadto kilkadziesiąt książek nt. Mielca, ziemi mieleckiej Podkarpacia. Jest emerytowanym nauczycielem, pracownikiem samorządowym oraz byłym radnym Mielca. Ponadto zaangażowanym społecznikiem i członkiem wielu organizacji społeczno-kulturalnych. Na zdjęciu Józef Witek w antykwariacie-galerii w Mielcu, ul. Jana III Sobieskiego 1/1.
PS.
Aktualnie książka jest w dodruku i jej kolejny nakład poprawiony i uzupełniony o indeks nazwisk i miejscowości dostępny będzie po 20 października 2021 r.
autor: Włodek Gąsiewski
Więcej o książce:
http://promocja.mielec.pl/sprawiedliwi-i-nie-tylko-ziemi-mieleckiej-i-okolic-historie-pomocy-zydom-na-tle-strachu-obojetnosci-i-zdrady/
