Na tropie piękna i tajemnicy w bliższej i dalszej okolicy… Niektórzy uważają, że w poszukiwaniu atrakcji historyczno-artystycznych oraz legend średniowiecznych zwłaszcza z okresu pierwszych wieków chrześcijaństwa, należy udać się do do państw zachodniej lub południowej Europy. Tymczasem niemal w środku Polski, w mieście królewskim Sandomierzu, historia ta znajduje się we wnętrzach tamtejszej katedry pod wezwaniem Narodzenia Najświętszej Marii Panny.
Historia katedry sandomierskiej sięga jeszcze czasów Mieszka I – władcy Polski (962-992), kiedy to na nadwiślańskim wzgórzu został zbudowany drewniany, a za czasów Bolesława Krzywoustego (1120) murowany kościół. W 1148 r. część dochodów tegoż kościoła wymieniona jest w uposażeniu biskupstwa kujawskiego. W 1191 r. jako kolegiata został on konsekrowany w obecności Kazimierza Sprawiedliwego. W latach 1259/1260 najazdy mongolskie zniszczyły Sandomierz. Spłonął wówczas tenże piękny kościół z białego kamienia z drewnianym stropem. Rocznik Świętokrzyski zaś wspomina, że w tym kościele chroniła się ludność podczas najazdów. W 1296 r. papież Benedykt VIII nadał odpusty wszystkim, którzy przyczynili się do odbudowy wówczas tego kościoła kolegiackiego zniszczonego najazdem mongolskim. Obecny gmach świątyni pochodzi z 1360 r. W XV w. król Władysław Jagiełło ozdobił jego prezbiterium freskami. W 1656 r. kościół spłonął. Po odbudowie w wiekach XVII i XVIII przyozdobiono jego wnętrze i dobudowano fasadę, zaś w w XX w. trwały prace restauracyjne.
Katedra w swoim wnętrzu posiada liczne zabytki rzeźby i malarstwa sakralnego, jednak unikalna, w skali ogólnopolskiej, a nawet międzynarodowej jest galeria 12 ogromnych obrazów olejnych, tzw. martyrologium chrześcijańskie. Na każdym obrazie przedstawiającym jeden miesiąc w roku, namalowanych zostało 3o męczenników w chwili męczeństwa. Łatwo więc obliczyć, że jest na nich co najmniej 360 świętych oraz dużo więcej postaci, gdyż każdy święty przedstawiony jest w okolicznościach męczeńskiej śmierci, często razem ze swoimi katami i widzami egzekucji. Przewodnicy po katedrze bardzo barwnie opisują wybrane historie przedstawione na obrazach, wart więc wybrać do Sandomierza, zobaczyć katedrę wraz martyrologium oraz wiele innych atrakcji.
PS. U stóp katedralnego wzgórza stoi posąg bł. Wincentego Kadłubka, autora autor Kroniki dziejów Polski, patrona diecezji sandomierskiej. Mimo ponad 200 lat starań od czasu beatyfikacji w 1765 r. nie został dotąd kanonizowany, co również w samo w sobie stanowi tajemnicę.
Inf. i fot. Włodzimierz Gąsiewski
Źródła: Dzieje sztuki polskiej. Sztuka polska przedromańska i romańska do schyłku XIII wieku. Redakcja: M. Walicki. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1971; ks. dr Edward Górski, Kościół katedralny pod wezwaniem Narodzenia N.M. Panny w Sandomierzu. Sandomierz 1948.
