Sztetl, sztetł – z języka Jidysz, to było małe skupisko miejskie zdominowane przez społeczność żydowską. Sztetl był głównym ośrodkiem demograficznym Żydów aszkenazyjskich na terenach Polski i tzw. strefy osiedlenia w Imperium Rosyjskim. Ludność żydowska w sztetlach bardzo często przekraczała 70–80% mieszkańców. Językiem mieszkańców sztetli był jidysz. Kultura sztetli uległa zagładzie wraz z nadejściem Holokaustu. Tyle na podstawie słowników i opracowań naukowych mówi Wikipedia: https://pl.wikipedia.org/wiki/Sztetl
W dniu 17 września 2022 r. w Muzeum Historii Fotografii „Jadernówka” w Mielcu odbyła się promocja książki Andrzeja Krempy pt. „Sztetl Mielec. Z historii mieleckich Żydów. Prowadzili ją: Janusz Halisz – kustosz muzeum i redaktor publikacji oraz jej autor. Publikacja, jak sami zaznaczyli prowadzący jest kontynuacją i rozszerzeniem wydawnictwa „Zagłada Żydów mieleckich” – Andrzeja Krempy z 2012 i 2013 r. oraz publikacji pt. „Mielec 1935-1945. Tajemnice militarne i historie wojenne” – Janusza Halisza i Andrzeja Krempy.
Bieżąca publikacja składa się z następujących rozdziałów:
I. Z historii Żydów mieleckich;
II. Mielec w czasie okupacji. Ogólna charakterystyka niemieckich władz cywilnych, policyjnych i sądowych;
III. Eksterminacja Żydów w Mielcu.
IV. Niemieckie obozy pracy w Mielcu i okolicy.
Książka zawiera bardzo dużo zdjęć oraz wiele załączników: planów, szkiców, relacji, zeznań i przedruków rękopisów i dokumentów. Jest w niej także indeks nazwisk oraz bogaty wykaz źródeł.
Wydawnictwo ma format 22,5×22,5 cm i zawiera 440 stron, na papierze offsetowym, klejonych z miękką okładką. Tekst drukowany jest w układzie szpaltowym na dwóch kolumnach. Książka sygnowana jest jako Biblioteka Muzeum Regionalnego w Mielcu nr 62. Mielec 2022.
Praca Andrzeja Krempy jest kolejnym monograficznym przyczynkiem do historii Żydów ziemi mieleckiej. Należy przy okazji wymienić inne poprzednie opracowania książkowe i artykuły naukowe, których autorzy wcześniej podejmowali trud spisania dziejów mieleckiej społeczności żydowskiej. Wśród nich byli m.in.:
F. Kiryk, F. Leśniak, Skupiska żydowskie w miastach małopolskich do końca XVI wieku. W: Żydzi w Małopolsce. Studia z dziejów osadnictwa i życia społecznego. Red. F. Kiryk. Przemyśl 1991.
S. Wanatowicz, Ludność żydowska w regionie mieleckim do 1939 roku. W: Mielec. Studia i materiały z dziejów miasta i regionu. Red. F. Kiryk. T. 3. Mielec 1994.
R. Ziobroń, Gmina żydowska w Radomyślu Wielkim. Radomyśl Wielki 1997.
J. Ziobroń, Dzieje Gminy Żydowskiej w Radomyślu Wielkim. Radomyśl Wielki 2009.
W. Gąsiewski, Sprawiedliwi i nie tylko ziemi mieleckiej i okolic. Mielec 2021-2022.
Ponadto w Kwartalniku „Nadwisłocze” pod redakcją Włodzimierza Gąsiewskiego, wydawanym w Mielcu od 2003 r. ukazało się kilkadziesiąt artykułów różnych autorów oraz materiały archiwalne dotyczące tematyki żydowskiej w regionie.
Inf. i fot. Włodek Gąsiewski
Uwaga! Zdjęcia otwierają się pojedynczo w nowym oknie.
Zobacz także:
Sprawiedliwi i nie tylko ziemi mieleckiej i okolic – historie pomocy Żydom na tle strachu, obojętności i zdrady
„Chroniąc Pamięć” – wyróżnienie dla Włodzimierza Gąsiewskiego w Żydowskim Muzeum Galicja w Krakowie
