Po przeszło 100 latach zaborów wolność nie przyszła łatwo. Należało ją wywalczyć. Nadzieję na nią Polacy wiązali wraz z wybuchem l wojny światowej. Która skłóciła wreszcie zaborców.
Część mężczyzn została wcielona do armii austryjackiej, aby u jej boku brać udział w l wojnie światowej. Wśród nich byli też mieszkańcy Tuszowa Narodowego, oraz sąsiednich wiosek.
Z Tuszowa Narodowego byli między innymi:
Tonecki Antoni, Kłoda Tomasz, Tomecki Józef ( ranny na wojnie ), Dziewit Tomasz ( zmarł po trudach wojny – 1919 ), Dziewit Józef, Zawada Michał, Kłoda Jan, Światowiec Jan ( zginął na wojnie ), Bojak Józef, Tarapata Wojciech, Malinowski Antoni, Bieniek Józef ( zginął na wojnie ), Czerw Józef, Czerw Franciszek, Czerw Mateusz, Czerw Tomasz, Kardyś Wojciech ( zginął na wojnie ), Łącz Józef, Światkowski Jan, Światkowski Józef, Malec Jan.
Ze wsi Jaślany byli między innymi :
Rzeźnik Andrzej, Klich Mateusz, Sołdyga Wawrzyniec, Orzech Józef, Karkosza Michał, Klich Jan, Głaz Wojciech, Karkosza Maciej, Rzeźnik Wojciech, Rzeźnik Michał, Klich Józef.
Ze wsi Dębiaki byli między innymi :
Lewicki Józef, Dudzik Kazimierz, Łącz Michał, Głowienka Szczepan.
Ze wsi Czajkowa byli między innymi :
Łącz Jan, Sowa Jan.
Ze wsi Pluty byli między innymi :
Flis Jan ( zginął na wojnie ), Flis Michał.
Ze wsi Grochowe byli między innymi :
Kasprzak Mateusz ( zginął na wojnie ), Zachwiej Antoni.
Na szczególną uwagę i pamięć zasługują Legioniści wywodzący się z Tuszowa Narodowego i Czajkowej. Byli to :
- Jan Światkowski z Tuszowa, późniejszy podpułkownik Wojska Polskiego, uczestnik trzech wojen o wolność i niepodległość.
Uczęszczał do Gimnazjum w Mielcu. Już wtedy w 1912 r. wstąpił do Związku Walki Czynnej w Mielcu. Po wybuchu l wojny światowej, od 26 sierpnia 1914 r. był żołnierzem l pułku piechoty Legionów Polskich. Jako oficer Wojska Polskiego brał udział w wojnie obronnej z bolszewikami w 1920 roku. Za czyny waleczne służbę na froncie polsko – bolszewickim został dwukrotnie odznaczony Krzyżem Walecznych i Orderem Virtuti Militari. Po agresji sowieckiej w 1939 roku został internowany na Łotwie, a następnie osadzony w więzieniu i skazany na 10 lat ciężkich robót na Syberii. Po zawarciu układu Sikorskiego ze Stalinem, został uwolniony. Początkowo przebywał w obozach Armii Polskiej na Wschodzie, a następnie wraz z Armią gen. Andersa udaje się do Iranu, Iraku i Palestyny. W Palestynie pełnił funkcje Komendanta Placu w Jerozolimie. Po wojnie udaje się do Anglii, skąd wraca do Polski. Zmarł w roku 1963 i jest pochowany na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie.
- Drugim legionistą z Tuszowa był Jan Malec, późniejszy major Wojska Polskiego, uczestnik l wojny światowej i wojny bolszewickiej.
Uczęszczał do Gimnazjum w Mielcu. Do Legionów wstąpił 6 sierpnia 1914 roku. Jako oficer Wojska Polskiego brał udział w wojnie polsko – bolszewickiej. Za czyny waleczne na tej wojnie został odznaczony ,
Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari. W styczniu 1928 roku poważnie zachorował. Tegoż samego roku zmarł w Warszawie. W przeddzień śmierci został awansowany do stopnia majora. Spoczywa na Cmentarzu wojskowym w Warszawie. Odznaczony ponadto: trzykrotnie Krzyżem Walecznych i Odznaką Honorową „ Orlęta”.
- Trzecim Legionistą z naszej Gminy, a konkretnie z Czajkowej był Hyjek Stanisław, uczeń Gimnazjum w Mielcu, członek Związku Strzeleckiego, od 1914 roku – żołnierz Vl batalionu Legionów Polskich. W 1018 roku zginął pod Wysokim Litewskim.
- Na wyróżnienie zasługuje także Dziewit Józef z Tuszowa – absolwent Gimnazjum w Mielcu. Zajmował się między innymi zbiórka pieniędzy na rzecz Legionów Polskich.
Szczegółowe życiorysy wymienionych Legionistów, a także innych zasłużonych ludzi z terenu naszej Gminy można znaleźć w Gminnej Bibliotece Publicznej.
Przedstawione wiadomości o ludziach z naszej Gminy nie są pełne. W miarę czasu i możliwości, będziemy je uzupełniać. Planuje się napisanie książki pt. „ Godni Pamięci i Chwały”.
Kazimierz Tarapata
Załączam zdjęcia legionistów z Mielca:
- Po zdaniu matury w terminie nadzwyczajnym – trzeci z lewej: Jan Światkowski z Tuszowa Narodowego
- Legioniści w okopach – pierwszy z prawej: Jan Światkowski
