Kiedy 21 maja 2019 r. obrywały się pierwsze tzw. zlewne opady deszczu, akurat wypadało św. Jana Nepomucena, którego kult w Polsce należy do najpospolitszych. Ten czeski święty urodził się ok. 1350 r. w Pomoku (Nepomuku) koło Pragi. Prze lata jako kapłan przechodził różne szczeble kariery duchownego. Już jako biskup został wplątany w intrygi czeskiego króla Wacława IV Luksemburczyka, hulaki i przyjaciela kapłana odstępcy Jana Husa. W 1393 r. król zwabił podstępnie Jana Nepomucena na dwór królewski i go aresztował. Poddano go tam niewyszukanym mękom i katuszom i po bestialskich torturach 20 marca 1893 r. na pół żywego wrzucono z mostu Wacława do rzeki Wełtawy. Jego ciało odnaleziono po kilkunastu dniach 17 kwietnia i pochowano je w kościele św. Krzyża w pobliżu rzeki. Poza intrygami okazało się później, że święty zginął w obronie tajemnicy spowiedzi, gdyż jako spowiednik nie chciał wyjawić grzechów królewskiej małżonki. Po śmierci Wacława IV w 1419 r. spontanicznie zaczął się szerzyć kult męczennika. W wieku XVII rozprzestrzenił się także w środkowej i zachodniej Europie. Jego proces beatyfikacyjny rozpoczął się w 1710 r., a w 1729 r. papież Benedykt XIII zaliczył go w poczet świętych. Św. Jan Nepomucen był czczony jako patron mostów i orędownik chroniący od powodzi (ks. Wincenty Zaleski SDB, Święci na każdy dzień. Wydawnictwo Salezjańskie Łódź 1982, s. 266-267).
W Polsce figurę świętego ustawiano często na skraju wsi, w miejscach które ulegały zalaniom. Niekiedy stał nawet nad brzegami rzek. Z czasem wioski miasta się rozrosły i święty stoi nieraz w ich centrum. Na ziemi mieleckiej jest kilka figur św. Nepomucena. Oczywiście jego „opieka” jest już raczej symboliczna, ale może warto rozejrzeć się wokoło i odnaleźć jego postumenty. Można przy tym się zastanowić, czy budując domy w miejscach zalewowych, na skraju których stał Nepomuk, możemy jeszcze liczyć na jego opiekę.
Niejako przy okazji można pokusić się o swoistą inwentaryzację figur, feretronów, kaplic św. Nepomucena w naszym regionie. Autor zwraca się przy tym o pomoc ze strony internautów-czytelników. Mile widziane są nadesłane zdjęcia oraz wszelkie informacje i opisy. Artykuł będzie sukcesywnie uzupełniany, a autorzy będą dopisywani do przypisów.
PS. Figury mogą być także z okolic ziemi mieleckiej.
Włodzimierz Gąsiewski
możliwość kontaktu i komentarzy: https://www.facebook.com/nadwislocze/
Figura św. Jana Nepomucena przy ul. Legionów 81 w Mielcu. Kamienna, barokowa z 1736 r. Jest najstarsza na terenie Mielca. Wykonana wg figury ks. Jana Nepomucena z Pragi, z 1683 r. Na czołowej ścianie podstawy znajduje się ozdobny kartusz herbowy z bocznicami w formie orłów. Umieszczono w nim herb Ossolińskich – Topór. Na czołowej ścianie cokołu wyryty jest napis” „Anno Dni / Dic. 9 Mai /DAM / MA”. We wcześniejszym okresie figura stała na południowym stoku wzgórza zamkowego, ale w latach 70. XX w. w trakcie przebudowy ówczesnej ulicy 1 maja, została przeniesiona na obecne miejsce.
J. Witek, Kapliczki i figury przydrożne na terenie Mielca i mieleckich parafii – część II – figury. Katalog zabytków sztuki, województwo rzeszowskie, pod red. Ewy Śnieżyńskiej-Stolotowej i Franciszka Stolota. Warszawa 1991.
Święty Jan Nepomucen w Izbiskach, gmina Wadowice Górne. Kapliczka stoi w przydomowym ogródku państwa Oleksiaków. Właścicielka posesji – Helena Oleksiak – opowiada, że jeszcze jej babcia, kiedy była dzieckiem, pamiętała kapliczkę. Jej powstanie wiązała z nieszczęściem, być może epidemii cholery. Kapliczka jest wotum dziękczynnym rodziny za ocalenie.
Włodzimierz Gąsiewski, Gmina Wadowice Górne historia i współczesność. Wadowice Górne 2016; Krzyże i kapliczki przydrożne na terenie gminy Wadowice Górne. Opr. Anna Kwiatkowska, Justyna Owcarz. Prezentacja multimedialna
Kapliczka Świętego Jana Nepomucena w Kosówce, gmina Wadowice Górne. Przy drodze do Zabrnia stoi kapliczka drewniana, zamykana z figurą Św. Jana Nepomucena, bez krzyża i palmy męczeństwa (przypuszczalnie zniszczone i nie odtworzono). Trudno ustalić, kiedy powstała – stoi tu co najmniej od 120 lat i przypuszczalnie była ufundowana przez właścicieli dworu „Kosówka”. Odnawiano ją już w roku 1912. W trakcie II wojny światowej wojska niemieckie z powodu budowy okopów w tym miejscu przeniosły ją na drugą stronę. Po wojnie na przełomie 1947 i 1948 roku przeniesiono ją na dawne miejsce. Ostatnia restauracja miała miejsce w 1994 i 1995 roku. Być może jej powstanie wiąże się z „rabacją” i śmiercią jednego z właścicieli dworu – by „przestało straszyć” w miejscu „śmierci pana” tą kapliczkę postawiono i miało „się uspokoić”. Druga wersja mówi o tym, że miała ona być wotum wdzięczności za ocalenie syna. Podobno topił się on w rozlewisku wody, które niegdyś znajdowało się w pobliżu tego miejsca. Świętego tego wiąże się także z modlitwami o ochronę przed powodziami, które niewątpliwie wielokrotnie nękały okolicę.
Włodzimierz Gąsiewski, Gmina Wadowice Górne historia i współczesność. Wadowice Górne 2016; Krzyże i kapliczki przydrożne na terenie gminy Wadowice Górne. Opr. Anna Kwiatkowska, Justyna Owcarz. Prezentacja multimedialna
Kapliczka św. Jana Nepomucena, w Podleszanach-Zawierzbiu, gmina Mielec, obok domu nr 245 – figura według tradycji pochodzi z XVIII w. i została tu przyniesiona przez powódź. Z całą pewnością stała w obecnym miejscu w 1849 r. W 1934 r. Nowaczyński z Mielca wzniósł nad figurą dach namiotowy, kryty dachówką, wsparty na czterech betonowych filarach. Według niektórych źródeł została zniszczona podczas działań wojennych, w rzeczywistości jednak według zapisu ks. proboszcza St. Grzyba z Książnic, 4 V 1949 r. nieznany sprawdza utrącił jej głowę, a po jej doklejeniu figura została zdeformowana. na przełomie XX i XXI w. pierwotne nakrycie zastąpiono blaszanym daszkiem na słupach o rzucie kwadratowym. Kapliczka jest wpisana do Gminnej Ewidencji Zabytków.
Włodzimierz Gąsiewski, Ludzie i miejsca pamięci gminy Mielec. Chorzelów 2015
Posąg św. Jana Nepomucena – Zadworze w Łysakowie – gmina Czermin, przy parceli Strycharzów. Wzniesiony zapewne w XVIII w. z fundacji właścicieli dawnego dworu Kamianna. Posąg na czworobocznym, ogzymsowanym postumencie.
Włodzimierz Gąsiewski, Gmina Czermin nad Wisłą szkic monograficzny. Czermin 2008
Św. Jan Nepomucen Gawłuszowice na posesji rodziny Stachurów. Figura świętego znajduje się w przeszklone, murowanej z cegły, przykrytej daszkiem kapliczce. Figura jest drewnianą, malowaną rzeźbą. Święty ubrany jest w sutannę, białą komżę, brązową pelerynę, na na głowie ma biret. W lewej ręce trzyma krzyż. Kapliczka powstała w 1870 r. z fundacji Jana Artwińskiego, dziedzica z Kliszowa. Początkowo była cała z drewna, ale uległa zniszczeniu i na jej miejscu z fundacji rodziny Stachurów powstała w obecnym kształcie. W 2004 r. przeprowadzono jej renowację. Nadal opiekuje się nią rodzina Stachurów.
Krzyże i kapliczki przydrożne w parafii Gawłuszowice. Redakcja: ks. Witold Szczur i Agnieszka Badula. Gawłuszowice 2014. Fot. Wiara i tradycja. 800 lat parafii i gminy Gawłuszowice 1215-2015. Opr. Ks. Witold Szczur i ks. Witold Garbuliński. Gawłuszowice 2013.
Św. Jan Nepomucen w Kliszowie, parafia Gawłuszowice, gmina Gawłuszowice. Przy drodze do Mielca na gruncie Antoniego Sobolewskiego. Figura wykonana z kamienia, na betonowym cokole, trzykondygnacyjnym, uskokowym, zakończonym gzymsem z napisem od frontu: 1873. Całkowita wysokość 3,3 m. Święty przedstawiony jest w stroju kapłana w czarnej sutannie, białej komży, pelerynie, pod którą znajduje się stuła. Na głowie ma brązowy biret. W dłoniach trzyma krzyż oraz gałązkę palmy. Nad figurką jest metalowy daszek zwieńczony krzyżykiem. Postument otoczony jest metalowym płotkiem. Figura została postawiona z fundacji Jana Artwińskiego, ziemianina z Kliszowa jako podziękowanie za ocalenie życia jego żony. Pomnik wykonał Onufry z Tarnowa. Podczas II wojny światowej pocisk uszkodził dwa palce prawej ręki świętego. Odtworzył je Antoni Sobolewski wieloletni opiekun kapliczki. Także jego staraniem w 1995 r. dokonano renowacji polegającej na otynkowaniu postumentu i pomalowaniu figury.
Krzyże i kapliczki przydrożne w parafii Gawłuszowice. Redakcja: ks. Witold Szczur i Agnieszka Badula. Gawłuszowice 2014. Fot. Wiara i tradycja. 800 lat parafii i gminy Gawłuszowice 1215-2015. Opr. Ks. Witold Szczur i ks. Witold Garbuliński. Gawłuszowice 2013.
Św. Jan Nepomucen w Krzemienicy, parafia Gawłuszowice, gmina Gawłuszowice. Znajduje się przy drodze głównej prowadzącej do Jaślan. Figura świętego znajduje się w kapliczce domkowej w kształcie sześciokąta, wykonanej z drewna dębowego, pomalowanej na brązowo, ogrodzona metalowym płotkiem. Dach dwuspadowy, kryty blachą zwieńczony metalowym krzyżem. W szczycie daszku od połowy lat 90. XX w., w małej oszklonej szafce znajduje się niewielka figurka Matki Bożej Niepokalanej ozdobiona kwiatami. Wewnątrz dużej kapliczki jest drewniana malowana figura św. Jana Nepomucena, który przedstawiony jest w sutannie, białej komży, brązowej pelerynie z biretem na głowie. W prawej ręce święty trzyma palmę, a w lewej krzyż, różaniec i modlitewnik. Kapliczkę w 1850 r. wystawili mieszkańcy Krzemienicy jako wotum wdzięczności za ocalenie wioski od powodzi. 26 czerwca 1943 r. podczas pacyfikacji niemieckiej wsi Krzemienica właśnie pod tą kapliczką gestapowcy przeprowadzali doraźne śledztwo zatrzymanych mieszkańców wioski. Niektórych z nich rozstrzelali. W 1969 r. na wzór starej postawiono nową kapliczkę z tą samą figurą świętego. W 1998 r. kapliczkę wyremontowano wymieniając niektóre elementy drewniane i ją pomalowano. Prace te wykonał stolarz Marian Bik oraz Łukasz Leśniak i Sylwester Gaj. Kapliczką na rok 2014 opiekuje się rodzina Brożynów, Dorota i Jan Bik oraz Halina Muciek.
Włodzimierz Gąsiewski, Zbrodnia pod Świętym Janem. 50 rocznica pacyfikacji. „Wieści z gminy”. nr 8 z 14 sierpnia 1993 r., s. 8-9; Krzyże i kapliczki przydrożne w parafii Gawłuszowice. Redakcja: ks. Witold Szczur i Agnieszka Badula. Gawłuszowice 2014. Fot. Wiara i tradycja. 800 lat parafii i gminy Gawłuszowice 1215-2015. Opr. Ks. Witold Szczur i ks. Witold Garbuliński. Gawłuszowice 2013.
Cdn.
