Na tropie piękna i tajemnicy w bliższej i dalszej okolicy…
Niektórzy w poszukiwaniu piękna i tajemnic historii udają się do innych krajów, mało kto jednak rozgląda się w najbliższej okolicy, gdzie m.in. można odnaleźć piękno odrestaurowanych kościołów i związanych z nimi nie do końca jeszcze wyjaśnionych legend i historii.
W odległości 60-70 km od Mielca, w zależności od trasy, w Opatowie w woj. świętokrzyskim znajduje się kolegiata św. Marcina Biskupa – odnowiona perła architektury romańskiej w skali krajowej i europejskiej, nie tylko z powodu jej starożytnego, jak na polskie warunki wieku, czy też artystycznego przepychu wystroju i jego piękna, ale też i z racji niektórych akcentów, właśnie o charakterze międzynarodowym.
Kolegiata św. Marcina jest jedną z najstarszych w Polsce i powstała prawdopodobnie w połowie XII w. Istnieje hipoteza, że została zbudowana dla zakonników benedyktynów, a następnie rodzącego się wówczas zakonu templariuszy, jako stacja chrystianizacyjna na Wschód. Sprowadził ich na te tereny Henryk Sandomierski, jedyny polski władca, który wyruszył wraz z pocztem rycerstwa Ziemi Sandomierskiej na krucjatę w 1154 roku. On to miał osadzić braci Ubogich Rycerzy Chrystusa i Świątyni Salomona w Opatowie. Pierwszym komandorem został Wojsław (Wielisław) Trojanowic herbu Powała, zwany jerozolimskim. Komandoria miała przetrwać do 1237 roku. Przypuszcza się, że kościół mógł być wybudowany dla innego zakonu rycerskiego, jak: benedyktynów, benedyktynów irlandzkich, kanoników regularnych lub cystersów.
Dziś domniemane ślady templariuszy w opatowskiej kolegiacie są nieliczne, m.in. jest to rycerz namalowany przy krzyżu Chrystusa, tajemnicze płaskorzeźby na kamiennym portalu, czy też resztki dawnego wejścia do kościoła, zasłonięte teraz prowizorycznymi schodami. Nad tym wejściem na fasadzie zachodniej znajduje się wykuty fryz zoomorficzno-roślinny, tzw. motyw czworoliści i fantastycznych bestii biegnący w poprzek fasady, pochodzący z drugiej ćwierci XII w., a więc z okresu sprowadzenia tu templariuszy. Fragmenty fryzu czworoliści użyto wtórnie w późniejszych murach podczas prac konserwatorskich w pierwszej poł. XX w.Przypuszcza się, że fryz zoomorficzny ma genezę pn. włoską.
Z zakonem templariuszy łączą się także legendy o skarbach. „Pan Samochodzik” szukał ich na północy Polski, a tymczasem może znajdują się one na Ziemi Sandomierskiej.
W kolegiacie zobaczyć możemy wiele innych europejskich odniesień. Należy do nich m.in. ogromne malowidło ścienne Odsiecz wiedeńska, która podkreśla chwałę polskiego oręża. Można zobaczyć tu także inne freski, jak chociażby Bitwa na Psim Polu, Bitwa pod Chocimiem i Bitwa pod Grunwaldem.
Tekst fot. Włodzimierz Gąsiewski
Wkrótce uzupełnienie artykułu.
Źródła: Album romański w: https://albumromanski.pl/tagi/rze%C5%BAba?page=2; Z. Pałubska, Kolegiata w Opatowie. Odnowiona perła architektury romańskiej. Opatów 2010; J. Szymański, Kanonicy opatowscy w planach polityki ruskiej z przełomu XII i XIII wieku. W: „Przegląd historyczny” nr 56/3 z 1965 r., s. 388-396; http://odkrywca.pl/komandorie-templariuszy,689694.html; Sztuka polska przedromańska i romańska do schyłku XIII wieku. Red. M. Walicki. PWN Warszawa 1971, s. 738-739.
