Przedwojenne fabryczne osiedle w Mielcu – z lotu ptaka jak husarskie skrzydło
Na mieleckiej części tzw. Osiedla, które zostało wybudowane jeszcze w ramach Centralnego Okręgu Przemysłowego dla pracowników powstającej w Mielcu-Cyrance wytwórni samolotów Polskich Zakładów Lotniczych dobudowany do bloku przy ul. Asnyka, dawniej 15, a dziś nr 2, niszczeje parterowy budynek. Jego charakterystyczne elementy, jak chociażby ceramiczna licówka jako cokół, architektura drzwi, albo jedne okrągłe, „okrętowe” okienko podobne jak w willi dyrektorskiej, obecnie siedzibie MARR SA przy ul. Chopina, świadczą o tym, że powstał on razem z resztą osiedla w latach 1937-1939.
Fragment zdjęcia lotniczego niemieckiej Luftwaffe z I poł. 1944 r. z widokiem na mieleckie osiedle fabryczne. Na zdjęciu widoczny jest budynek kasyna. Źródło: http://www.wwii-photos-maps.com/
Mieścił się tu klub fabryczny prowadzący działalność kulturalną. Być może działał on już przed wojną. Podczas okupacji niemieckiej mieściła się tu restauracja i kasyno. Budynek ten widoczny jest na niemieckich zdjęciach lotniczych z 1944 r. Po 1945 r. m.in. odbywały się tu mecze bokserskie i działał Dom Kultury do czasu wybudowania nowego budynku przy obecnej alei Niepodległości w 1953 r. Kiedyś na parterze bloku nie było mieszkań, a działała tam między innymi piekarnia. Do parterowej dobudówki można było wejść przez blok. Pomieszczenie będące pamiątką po tym wejściu, znajdujące się już w bloku, harcerze wykorzystywali jako magazyn. W bloku można także znaleźć właz, który najprawdopodobniej jest pamiątką po miejscu, w którym do restauracji wtaczane były beczki z piwem.
W 1962 r., gdy komendantem Hufca ZHP Mielec była Halina Mielniczuk, siedzibą mieleckich harcerzy, tzw. harcówką był budynek przy ul. Asnyka. Na przełomie lat 90. XX w. i po 2000 r. mieściła się tu delegatura Regionu NSZZ „Solidarność”, Akcji Wyborczej „Solidarność” i Związek Inwalidów Wojennych. W lokalu działała też Szkoła Nauki Jazdy. Mieleccy harcerze ZHP jesienią 2010 r. przeprowadzili się do nowego lokalu, na obiektach MOSiR. W ferie zimowe kończyli akcję porządkowania lokalu i opróżniania pomieszczeń, przede wszystkim magazynu.
– To prowizoryczna konstrukcja, która ma słabe fundamenty osadzone na piasku. Stąd w obiekcie wieczna wilgoć. Stan techniczny budynku, już na pierwszy rzut oka, wskazuje, że powinien zostać wyburzony. Ale o tym zadecydują analizy ekonomiczne – mówił wówczas Janusz Chodorowski, prezydent Mielca. – Jeśli ostatecznie zapadnie decyzja o wyburzeniu tego obiektu, to największym problemem będzie zatkanie dziury w bloku, po dawnym wejściu do harcówki. Podobno okoliczni mieszkańcy mieli nadzieję, że w przyszłości powstanie w tym miejscu parking, albo też widzieli tam dogodne miejsce na plac zabaw.
Przez następnych kilka lat nie działo się nic i budynek niszczał przy braku gospodarza. Niektórzy mieszkańcy obawiali się jednak, że powstanie tam między blokami parking, który zburzy ich osiedlowy spokój. Wszak wielu obecnych lokatorów tych mieszkań, to ludzie starsi, którzy chcieliby spokojnie żyć na zasłużonej emeryturze. Tymczasem na internetowej stronie miasta Mielca natknęliśmy się na Uchwałę nr XXXIII/335/2017 Rady Miejskiej w Mielcu z dnia 26 kwietnia 2017 r. o zmianie uchwały w sprawie uchwalenia Lokalnego Programu Rewitalizacji dla Miasta Mielca na lata 2016-2023. Tam właśnie znajduje się m.in. projekt pod tytułem: „Przebudowa budynku przy ulicy Asnyka w Mielcu na potrzeby utworzenia Miejskiego Centrum Rozwoju Osobistego”. Przedmiotem inwestycji jest adaptacja obiektu zdegradowanego przy ulicy Asnyka (dawna harcówka) na potrzeby utworzenia Miejskiego Centrum Rozwoju Osobistego, w którym będą odbywały się działania terapeutyczno-profilaktyczne oraz bezpłatne dyżury specjalistów z różnych dziedzin. Działania te prowadzone będą przez organizacje pozarządowe w formie realizacji zadania publicznego w ramach Gminnego Programu Profilaktyki Uzależnień i Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie, finansowanego przez Gminę Miejską Mielec. Dalej opisane są szczegóły adaptacji budynku, poszczególne pomieszczenia, w tym sale do terapii i świetlica i inne niezbędne pomieszczenia. Razem wszystko to powierzchnia 337,60 metrów kwadratowych. Termin realizacji 2017 – 2018 rok, a szacowana wartość projektu to 1,211 mln zł .
Odbiorcami projektu mają być osoby zagrożone wykluczeniem społecznym tj.: rodziny z trudnościami opiekuńczo-wychowawczymi, osoby uzależnione, osoby starsze, dzieci i młodzież z rodzin wieloproblemowych. Projekt ma się przyczynić m.in. do rozwoju infrastruktury społecznej na obszarach zdegradowanych poprzez utworzenie placówki świadczącej usługi społeczne, wzrostu liczby osób objętych działaniami profilaktycznymi i terapeutycznymi oraz dyżury specjalistów dla grup zagrożonych tj.: rodzin z trudnościami opiekuńczo-wychowawczymi, osób uzależnionych, osób starszych, dzieci i młodzieży z rodzin wieloproblemowych, zmniejszenia poziomu marginalizacji osób zagrożonych wykluczeniem społecznym tj.: rodzin z trudnościami opiekuńczo-wychowawczymi, osób uzależnionych, osób starszych, dzieci i młodzieży z rodzin wieloproblemowych poprzez ułatwienie dostępu do usług pomocy społecznej świadczonych w nowo utworzonej placówce.
Tyle uchwała Rady Miejskiej. Możliwe, że zacznie być ona realizowana, bo rok 2018 jeszcze się nie skończył. Tymczasem mieleckie Stare Osiedle Fabryczne ma już 80 lat. Jego pierwotny charakter znika niemalże z dnia na dzień. Kolejne remonty i przeróbki coraz bardziej upodobniają go do PRL-wskich blokowisk. W Mielcu jak dotąd nie powstało Muzeum Lotnictwa. Eksponaty w Lotniczej Izbie Tradycji mieszczącej się jeszcze w latach 90. XX w. w Domu Kultury w tajemniczy sposób zaginęły, a i kolejne władze i instytucje kulturalne całkiem się nie kwapią do organizacji takiego muzeum. Mielec więc jako miasto ma rozproszoną ekspozycję lotniczą. Stoją więc pomniki-samoloty An-2, Iskra i Iryda. W PZL Mielec jest zrekonstruowany „Łoś” i wiele innych maszyn latających. Zachowała się, nieco wprawdzie przerobiona przedwojenna willa dyrektorska. Inne budynki tracą jednak swój wygląd z czasów COP-u. Nie uhonorowano też żadną tablicą pamiątkową przyjazdu do PZL Mielec prezydenta RP Ignacego Mościckiego, który 13 czerwca 1939 r. zwiedzał także nowo powstałe osiedle.
Niektórzy mówią, że widok z lotu na tą część osiedla z okresu przedwojennego nawiązuje do husarskiego skrzydła i druga planowana część miała razem stanowić lotniczego orła z takowymi husarskimi emblematami, które są noszone na czapkach pilotów. Może to tylko legenda, ale rozbudza wyobraźnię. Inną sprawą jest fakt, że już w czasie PRL nie nawiązano do tego motywu i przeciwległą część osiedla wybudowano według zupełnie innego planu.
Orzeł Sił Powietrznych. Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Si%C5%82y_Powietrzne
tekst i fot.: Włodzimierz Gąsiewski
Źródła:
W. Gąsiewski, Od „Łosia” do „Black Hawka”. 70 lat przemysłu lotniczego w Mielcu. Mielec 2008; Zakłady Lotnicze w Mielcu 1938-1989. U źródeł sukcesu. Red. J. Skrzypczak. Mielec 2008; J. Skrzypczak, J. Witek, Mielec wczoraj i dziś. Wędrówki po mieście; J. Witek, Encyklopedia miasta Mielca. T. 1, 2004 r., s. 281;
Zasoby Internetu:
Nie będzie remontu byłej harcówki (27.12.2016) https://leliwa.pl/news/show/mielec__nie_bedzie_remontu_bylej_harcowki [15 VII 2018]
Budynek harcówki będzie zburzony? (26-01-2011) https://www.hej.mielec.pl/biznes/nieruchomosci/art65,budynek-harcowki-bedzie-zburzony.html [14 VII 2018];
UCHWAŁA NR XXXIII/335/2017 RADY MIEJSKIEJ W MIELCU z dnia 26 kwietnia 2017 r. o zmianie uchwały w sprawie uchwalenia Lokalnego Programu Rewitalizacji dla Miasta Mielca na lata 2016-2023 W: http://www.mielec.pl/wp-content/uploads/2017/05/LPR-zmiana-uchwalona-26.04.2017.pdf [14 VII 2018]
