Opublikowano przez: Anna Magda Utworzono: 07 czerwca 2023
Autor tekstu: Aleksandra Gorzelak – Nieduży
Biuro prasowe UMWP
Autor zdjęć: Muzeum Polaków Ratujących Żydów im. Rodziny Ulmów w Markowej
Liczę, że każdy kto obejrzy ten film będzie miał swoje przemyślenia oraz, że ta historia zostanie z widzami na długo, rodząc refleksje nawet po wielu miesiącach czy latach. Wierzę, że właśnie tak będzie – mówi Mariusz Pilis, reżyser najnowszego filmu dokumentalnego poświęconego historii rodziny Wiktorii i Józefa Ulmów oraz ich dzieci. Dokument 9 czerwca trafia do kin.
Jako pierwsi, 6 czerwca dokument mogli obejrzeć – na specjalnym pokazie z udziałem reżysera -mieszkańcy Markowej. Głównym tematem filmu jest niemiecka niepamięć o wydarzeniach nie tylko tych, które rozegrały się w marcu 1944 roku w Markowej, ale o wielu zbrodniach okresu II wojny światowej. Premiera dokumentu w kinach zaplanowana została na piątek, 9 czerwca. W Rzeszowie film prezentować będą kina Zorza oraz Helios. „Historię jednej zbrodni” będzie można zobaczyć prawdopodobnie także w Telewizji Polskiej, jeszcze przed zaplanowaną na 10 września beatyfikacją Rodziny Ulmów.
Reżyserowi dokumentu Mariuszowi Pilisowi udało się dotrzeć m.in. do żyjącej córki Eilerta Diekena, który dowodził egzekucją Rodziny Ulmów i ukrywanych przez nich Żydów, a po wojnie był szefem policji w miasteczku Esens w Dolnej Saksoni. Niemiecki zbrodniarz nigdy nie poniósł żadnej kary. Okazało się, że jego córka przez całe życie – aż do spotkania z twórcą filmu – nie wiedziała, jakich czynów dopuścił się jej ojciec. Podobnie zresztą jak całe kilkutysięczne miasteczko.
O historiach takich, jak opowiedziana przeze mnie w ostatnim dokumencie wiele jużnapisano, zwłaszcza jeśli chodzi o tę percepcję niemiecką. Muszę powiedzieć, że długo dojrzewałem przez wszystkie lata, spotykając się z różnymiludźmi i przecierałem nieraz oczy ze zdziwienia, widząc, że pamięć niemiecka jest tak daleka odnaszej i mam wrażenie, że się z nami nie przecina. Więc z jednej strony zaskoczenie, z drugiejtrochę taka sytuacja, w której ujawniają się emocje, bo chciałoby się porozmawiać o rzeczach, októrych długo nie dawało się rozmawiać. Tymczasem widzimy, że nie mamy partnerów do tej rozmowy, nie mamy z kim usiąść przy stole i rozmawiać. Tak to niestety wygląda na poziomie tej podstawowej niemieckiej percepcji. W mojej ocenie, oni mają wypartą pamięć – podkreśla reżyser filmu Mariusz Pilis.
Bohaterem filmu jest także człowiek ocalony przez mieszkańców Markowej – Abraham Segal oraz jego rodzina, z którą reżyser spotkał się w Izraelu.
Samorząd Podkarpacia zrobił i robi bardzo wiele, aby pamięć o bohaterstwie Ulmów nie zaginęła. Świetnie wiemy, jak wielka jest waga pamięci, świadectw tych, którzy byli świadkami wielu heroicznych historii. Tylko podkreślając wagę pamięci mamy szansę ukazywać przeszłość bez zafałszowań i czarno-białych scenariuszy. Ten dokument jest kolejnym elementem szacunku dla ofiary Ulmów i pamięci o nich – podkreśla marszałek Władysław Ortyl.
Film trwa 76 minut. Jak podkreśla autor do kin zaprasza wszystkich, szczególnie ludzi młodych, którzy zbyt mało wiedzą o polskiej historii. Beatyfikacja Rodziny Józefa i Wiktorii Ulmów zaplanowana została na 10 września 2023 roku, odbędzie się w Markowej.
Galeria zdjęć:
p r o m o c j a
,,Sprawiedliwi i nie tylko ziemi mieleckiej i okolic”, Włodek Gąsiewski. Wydanie II – Mielec 2023 – PRZEDSPRZEDAŻ
Szanowni Czytelnicy! Zapraszam do lektury drugiego wydania mojej książki „Sprawiedliwi i nie tylko ziemi mieleckiej i okolic”, której pierwsza edycja miała miejsce we wrześniu 2021 r. Od tego czasu została ona wznowiona dwoma dodrukami, m.in. uzupełniona o indeks nazwisk i nazw geograficznych, zostały poprawione niektóre zauważone błędy i nieścisłości i wprowadzono drobne uzupełnienia. W bieżącym wydaniu została m.in. zaprezentowana bardzo ciekawa historia ocalenia Żyda z Wampierzowa, Frieda Fiszela, któremu m.in. pomagała rodzina sąsiadów z wioski. Jest jeszcze kilka nowych informacji o ocalonych i inne uzupełnienia. Na okładce książki pojawia się zdjęcie pomnika upamiętniającego Polaków ratujących Żydów w Podborzu w powiecie mieleckim, gdzie Niemcy za ukrywanie Żyda w 1943 r. spalili niemal całą wieś. Jest to jak dotąd jedyne upamiętnienie „Sprawiedliwych” na ziemi mieleckiej. Natomiast zdjęcie fragmentu bramy z byłego niemieckiego obozu pracy przy FlugzeugWerk Mielec znalazło się na ostatniej stronie okładki.
Niniejsza książka to plon mojej ponad 30-letniej pracy dziennikarskiej i naukowo-historycznej od kiedy rozpocząłem pisać artykuły początkowo dotyczące zagłady Żydów na ziemi mieleckiej, a potem także o „Sprawiedliwych” z tego regionu. W swojej pracy w bardzo szerokim stopniu starałem się wykorzystywać archiwalia, ale też i relacje żyjących jeszcze świadków z tych trudnych okupacyjnych czasów, w tym także rodzin „Sprawiedliwych”. Ich przekaz o krewnych ratujących Żydów jest niezwykle wiarygodny. Opracowanie, którego się podjąłem, na wstępie zawiera zwięzły, ale dość treściwy rys osadnictwa żydowskiego na ziemi mieleckiej, a kolejne rozdziały, to próba ukazania historii ratowania społeczności żydowskiej, przez konkretne osoby, a niekiedy nawet całe rodziny. W sumie znalazło się 39 miejscowych „Sprawiedliwych” z ziemi mieleckiej lub ratujących mieleckich Żydów, uznanych oficjalnie przez Instytut Yad Vashem w Izraelu, a do tego jeszcze doszło kilkadziesiąt innych osób i ich rodzin.
Publikacja przygotowana i wydana drukiem ze środków własnych autora.
Spis treści
Przedmowa do wydania drugiego ………… 6
Wypowiedź Renaty Szyfner-Hurd córki Sprawiedliwego Eugeniusza Szyfnera i wnuczki Sprawiedliwej, jego matki Katarzyny Szyfner, którzy podczas okupacji niemieckiej przechowywali dziewięcioro Żydów ……… 10
Rozdział I Żydzi na ziemi mieleckiej …………. 12
Osadnictwo żydowskie do czasu rozbiorów Polski ………. 12
Rozwój osadnictwa i próby kolonizacji żydowskiej w okresie galicyjskim ………. 15
Żydzi ziemi mieleckiej w okresie II Rzeczypospolitej …….. 19
Zagłada Żydów na ziemi mieleckiej ……… 22
Rozdział II Na ziemi mieleckiej – wśród narodów świata … 24
Harmonista na dachu… – jak Tomasz Buś uratował Itę – Irenę Weissmann swoją przyszłą żonę …………. 32
Danuta Ciecierska z Warszawy do Mielca i z powrotem ………. 46
Zofia Czarnota pośmiertnie otrzymała medal w Mielcu ………. 49
Ćwik Genowefa – Kilianowie z Pnia „Sprawiedliwych”, nieprawdopodobna historia uratowanego Izraela Kleina i „rosyjskiego generała” …….. 52
Władysław Bartoszewski odnalazł ,,Sprawiedliwych” – bracia Dobrowolscy Józef, Stanisław i Władysław oraz Zofia Dobrowolska z Chrząstowa i okolic ……. 57
Ostatni z Jankielów. Historia ocalenia przez Jana i Marię Domagałów z Zachwiejowa Icka i Jeremiasza Kirschenbaumów oraz śmierci ich siostry Blimy zastrzelonej przez kapitana Wehrmachtu ………… 63
Jak Zofia i Maciej Dudzikowie z Czajkowej Zygę i Salka Allwaissów uratowali ……….. 86
Tadeusz Kasprowicz – lekarz Sprawiedliwy ……. 97
Powrót z Edenu – umarli nie dziedziczą, czyli historia Olgi Warchałowskiej uratowanej przez Eugeniusza Korczaka córki baronowej Blattberg z Borowej …. 100
Korzennik Józefa Anna (Bogusz) z bratem księdzem ratująca w Mielcu Żydów ……….. 110
Sprawiedliwi wśród Narodów z Żarówki Bronisława i Władysław Kryczkowie oraz Józefa i Jan Cichoniowie ………….. 112
Sprawiedliwa w Borowej spoczywa ……… 118
Markowski Franciszek, Markowska Stefania, Markowski Stanisław i Walas Marcin z Chrząstowa, którzy uratowali żydowskie małżeństwo Friedę i Marka Verstandig …. 124
Józef Mądry – z pamiętnika „Sprawiedliwego człowieka” …….. 134
Maria i Stanisław Pachołowie i ich syn Piotr uratowali rodzinę Birnbaum z Radomyśla Wielkiego ……. 148
Pieróg Eugeniusz Sprawiedliwy z Borków Nizińskich ……. 150
Starak Józef, Starak Julia, Starak Zbigniew, Pytel-Starak Józefa …….. 152
Florian Szczurek z Janowca zginął za ukrywanie Żydów …….. 154
Katarzyna Szyfner i Eugeniusz Szyfner „Sprawiedliwi” z chorzelowskiego majątku Tarnowskich ………… 156
Rozdział III Skazani ale uratowani ………. 171
Ocaleni w Grojs Radomyszle ……….. 172
Dzieciństwo z gwiazdą Dawida, wspomnienia Eisika Leibowicza – urodzonego przed wojną w Radomyślu Wielkim, który przeżył zagładę Żydów tego miasteczka ………… 175
Ostatni Żyd urodzony na ziemi mieleckiej, historia Edzia Rosenblatt vel Edwarda Stanisława Duleckiego, który przyszedł na świat w Dulczy Małej 5 stycznia 1944 r. ………. 184
Moniek Koen – Moshe Gur, który przeżył Holokaust ……. 199
Wieczność w kurniku czyli młoda Żydówka podczas wojny w Mielcu …….. 205
Uratowana Szejndla Ladner ……… 218
Rozdział IV godni pamięci znani i nieznani ……. 219
Inne przykłady ratowania Żydów na ziemi mieleckiej podczas okupacji niemieckiej w latach 1939-1944 ……..219
Andrzej Bik i Jan Bik …….. 219
Ksiądz Jan Curyłło – proboszcz parafii Radomyśl Wielki ……… 222
Wiktor Jaderny …….. 225
Jak „Jędrusie” pomagali Żydom ………. 226
Andrzej Kopecki ……… 228
Rodzina Marii Kseń z Łysakowa …….. 229
Stefan i Maria Piechota z Czajkowej ………. 229
Stanisław Rębiś z Trzciany k. Mielca, który uratował Żyda Leiba Sussela (Süsella) Feuera ……….. 230
Stefanowiczowie z Radomyśla Wielkiego …….. 235
Zofia Sajek ……. 236
Józef Szęszoł ……… 238
Leon Wanatowicz ……….. 238
Józefa Wojciechowska ………. 240
Rozdział V represje wobec Polaków ratujących Żydów … 242
Za co Niemcy spalili Podborze ………. 243
Panika, strach i represje – skutki pacyfikacji Podborza ……… 248
Polacy zabici przez Niemców za udzielanie pomocy Żydom …….. 249
Źródła ……… 253
Suplement 2022. Sprawiedliwi – Kubik Czesław ………. 261
Suplement 2023. Fiszel Fried z Wampierzowa w powiecie mieleckim uratowany Żyd na liście Schindlera ……….. 263
Helena Wydro podczas okupacji niemieckiej ukrywała Żyda w samym centrum Mielca …………. 270
Indeks nazwisk – obejmuje także przypisy i źródła …….. 271
Indeks miejscowości i nazw geograficznych (bez źródeł) …….. 281
O autorze ……… 286
Józef Witek o książce „Sprawiedliwi…” ……….. 288
„Sprawiedliwi z Mielca” w Polskim Radio Rzeszów – wywiad Grzegorza Janiszewskiego z Polskiego Radia Rzeszów z Włodkiem Gąsiewskim …… 290
Sprawiedliwi i nie tylko… – spotkanie dyskusyjne ………. 291
Powstaje film o sprawiedliwych Katarzynie Szyfner i Eugeniuszu Szyfner z Chorzelowa ……….. 292
„Chroniąc pamięć” wyróżnienie dla Włodka Gąsiewskiego ……….. 294
Warto przeczytać niektóre książki autora Włodek Gąsiewski m.in. o tematyce historycznej i wojennej: ……. 296
„Hohenbach kolonia niemiecka Czermina 1783-1944” ……… 296
„Lager Mielec. Niemieckie obozy wojskowe, jenieckie, pracy przymusowej i zagłady na Ziemi Mieleckiej” ………. 296
„Blizna – od poligonu rakietowego do Parku Historycznego” ……. 297
„Szkic historyczny Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Mielcu 1893-2018″ ….. 297
„Pamięć i świadomość, mielecka gimnazjalno-licealna lista katyńska” …… 298
„V Kolumna III Rzeszy i kaci ziemi mieleckiej podczas okupacji niemieckiej. Rudolf Zimmermann i inni” ………. 298
„Berek obok starej synagogi” ………. 299
„Zdążyć przed Judaszem, rozmowa dwóch furmanów z Żydem w Wielką Sobotę 1943 r.” ….. 299
Książkę można nabyć: https://allegro.pl/oferta/sprawiedliwi-i-nie-tylko-ziemi-mieleckiej-i-okolic-13821616087
