Jezyk ukraiński – Rola i miejsce przekazu z wprowadzeniem dodatkowych mikrotematów w programie szkolnym

W artykule poruszono problem miejsca przekazu z wprowadzeniem dodatkowych mikromotywów w programie edukacyjnym, podano listę komunikatywnych umiejętności, które on formuje; przeliczono rodzaje streszczeń, które wykorzystują nauczyciele na lekcjach rozwoju umiejętności układania wypowiedzi.

 

Kluczowe wyrazy: język ukraiński, metodyka, streszczenie, komunikatywne umiejętności, mikrotemat, formy nauczania, środki mowy, rozwój umiejętności układania wypowiedzi.

 

Przedstawienie problemu. Na dzień dzisiejszy przed szkołą staje pytanie stworzenia metodyki, której celem będzie przygotowanie do streszczeń z twórczym zadaniem z uwzględnieniem funkcjonalnie-stylistycznego, komunikatywnie – działalnego, społecznie – kulturalnego podejścia w nauczaniu, wewnątrzprzedmiotowych i międzyprzedmiotowych związków, interaktywnych metod i form nauczania, wiekowych możliwości uczniów 5-9 klas.

 

Analiza ostatnich badań i publikacji. Ważnym etapem na drodze estetycznej edukacji na lekcjach języka ukraińskiego są streszczenia z twórczym zadaniem. Przecież rozwój umiejętności układania wypowiedzi wysokiego poziomu i twórczego myślenia w szczególności to jeden z głównych wymogów współczesnej psychologii myślenia i współczesnego życia. Właśnie twórczy ludzie mogą łatwiej nawiązywać kontakt z innymi ludźmi, przywabiać ich do siebie, wpływać na nich. Ludzie z twórczym potencjałem posiadają zdolności do adaptacji w rozmaitych sytuacjach, mogą tworzyć idee, stosować nabytą wiedzę i umiejętności w różnych dziedzinach ludzkiej działalności.

Wychodząc z fundamentalnego założenia psychologii myślenia (za K. Uszyńskim), «słowo powinno rosnąć z myśli, a myśl z obserwacji za sobą, ludźmi, przyrodą».

 

Cel artykułu – przedstawić rolę streszczenia z wprowadzeniem dodatkowych mikrotematów w kształtowaniu komunikatywnych umiejętności uczniów  szkoły ogólnokształcącej.

Wzmacnianie komunikatywnego ukierunkowania nauczania języka ukraińskiego, wprowadzenie do programu językowych pojęć «tekst», «typy i style językowe» wyznacza pracę nad streszczeniem z punktu widzenia współczesnych wymogów do lekcji rozwoju umiejętności układania wypowiedzi, wnoszenia koniecznych poprawek w metodykę przeprowadzenia streszczeń. Taki rodzaj pracy, będąc środkiem nauczania i sprawdzenia wiedzy i umiejętności, pozwala jednocześnie ocenić poziom słownej, językowej i komunikatywnej kompetencji uczniów.

W edukacyjnym programie z języka ukraińskiego wyraźnie zarysowano ilość praktycznych umiejętności i nawyków, jakie należy sformować podczas opracowania konkretnych tematów i rozdziałów szkolnego kursu [4, 7]. Rozwijać twórcze zdolności uczniów trzeba systemowo – zarówno na lekcjach rozwoju umiejętności układania wypowiedzi, jak i na aspektowych lekcjach. Sukces w pracy nad tym determinuje się wysoką jakością lekcji. Żeby osiągnąć lepsze wyniki, nauczyciel sam musi pracować twórczo. Musi on stale samodzielnie wybierać najbardziej celowe w każdym wypadku środki nauczania języka : materiał dydaktyczny, metody i sposoby jego opracowywania, organizację edukacyjnej pracy uczniów [3, 38].

 

 

Treść edukacyjnego materiału programu  szkoły ogólnokształcącej  podaje takie rodzaje streszczeń, które uczniowie wykonują na lekcjach rozwoju umiejętności układania wypowiedzi:

• 5 klasa: Dokładne streszczenie tekstów artystycznych narracyjnego charakteru z elementami opisu zwierząt, przedmiotów, namysłu; dokładne streszczenie tekstu naukowego stylu [4, 18].
• 6 klasa: Dokładne streszczenie tekstów artystycznych narracyjnego charakteru z elementami opisu pomieszczenia, przyrody i tekstu-namysłu; fragmentaryczne streszczenie  tekstu naukowego stylu; artystycznego tekstu narracyjnego charakteru z elementami opisu przyrody; dokładne streszczenie  tekstu artystycznego stylu z twórczym zadaniem [4, 42].
• 7 klasa: Dokładne streszczenie narracyjnego tekstu stylu artystycznego z elementami opisu człowieka, tekstu-namysłu w stylu artystycznym; dokładny przekaz tekstu publicystycznego stylu ; ścisłe streszczenie  tekstu stylu naukowego; ścisłe streszczenie narracyjnego tekstu z elementami opisu procesu pracy w stylu artystycznym [4, 66].
• 8 klasa: Ścisłe streszczenie narracyjnego tekstu z elementami opisu miejscowości w stylu artystycznym;  fragmentaryczne streszczenie narracyjnego tekstu z elementami opisu zabytków historycznych i kulturalnych  w stylu naukowym; ścisłe streszczenie tekstu stylu publicystycznego (  na podstawie przesłuchanych  programów radio i telewizyjnych); dokładne streszczenie tekstu stylu artystycznego z twórczym zadaniem [4, 88].
• 9 klasa: Ścisłe streszczenie tekstów naukowych i publicystycznych stylów; fragmentaryczne streszczenie tekstów naukowych i artystycznych stylów (na podstawie kilku źródeł); dokładny przekaz tekstu publicystycznego stylu z twórczym zadaniem [4, 108].

Rozpatrując streszczenie z twórczym zadaniem w systemie prac z rozwoju umiejętności układania wypowiedzi ucznia, bierzemy pod uwagę to, że wykonanie dodatkowego zadania będzie sprzyjać rozwiązaniu głównego celu na pewnym etapie nauczania. Pracując nad przekazami różnych tekstów, uczniowie wzbogacają się przepięknymi wzorcami wypowiedzi, przyswajają reguły budowy tekstów różnych typów, stylów i gatunków językowych. W trakcie pracy nad streszczeniem  wzbogaca się  zasób  językowy  ucznia, rozwija się umiejętność używania słów w dokładnym ich znaczeniu i wykorzystywania rozmaitych środków języka dla wyrażenia pewnej treści. Uczniowie «praktycznie przekonują się o dużej roli środków językowych i konieczności troskliwego doboru ich dla pełnowartościowego ujawnienia ideowej treści i zabezpieczenia wymogów artystycznego streszczenia». Lecz osiągnięcie tego celu jest możliwe przy odpowiedniej organizacji pracy nad streszczeniem. Wykształcić u dziecka umiejętność rozdzielania treści na zdanie i słowa –  to jedno z ważnych zadań metodyki rozwoju umiejętności układania wypowiedzi. Lepiej, jeśli najpierw dać jej możliwość postrzegać jego w oddzielnych częściach, czyli iść od tekstu, analizy jego struktury i doboru środków językowych do treści, a potem już od interpretacji omawianej treści do reprodukowania tekstu i produkowania swojego.

Ponieważ streszczenie z wprowadzeniem dodatkowych mikrotematów jest odmianą streszczenia z twórczym zadaniem, więc upatrujemy możliwość włączenia jego do programu. Dlatego, żeby zademonstrować miejsce tego rodzaju przekazu, opracowaliśmy schemat kształtowania komunikatywnych umiejętności uczniów przy pracy nad streszczeniem  z wprowadzeniem dodatkowych mikrotematów w poszczególnych klasach, w oparciu o obowiązujący program:

 

Klasa	Umiejętności, przewidziane obowiązującym programem	Umiejętności, przewidziane specjalną metodyką
5	rozumieć treść przeczytanego i przesłuchanego testu; dobierać tytuł do tekstu; podporządkowywać wypowiedź tematu i głównej myśli; wyznaczać środki związku zdań w tekście; dzielić tekst na mikrotematy; wyjaśnić nazwę tekstu; wyszukiwać fragmenty z opisami zwierząt i przedmiotów; odpowiadać na zadane w tekście pytania.	znajdować informację, którą można uzupełnić tekst.
6	dzielić tekst na główne części; charakteryzować treść każdego mikrotematu; uzasadnić podział tekstu na akapity z uwzględnieniem treści mikrotematów; stwarzać teksty na wzór (za treścią i środkami związku); stwarzać teksty-opisy pomieszczenia czy przyrody.	wykańczać fragmenty z dodatkową informacją; szukać miejsca dla wprowadzenia opuszczonej  informacji.
7	stwarzać teksty-opisy ludzi, procesu pracy; znajdować kluczowe słowa w wyjściowym tekście.	wyznaczać treść możliwych wstawek i sposób ich wprowadzenia do tekstu; dostosować styl wstawki, odpowiednio do stylu wyjściowego tekstu; dobierać konieczne środki włączenia wstawki do tekstu.
8	stwarzać teksty-opisy historii i kultury; stwarzać dodatkowe fragmenty na podstawie kluczowych słów tekstu.	prawidłowo ukladać wkładkę za treścią, typem i stylem językowym; wykorzystywać różne środki związku w tekście na przykładzie jednej i tejże wstawki.
9	systematyzacja i uogólnienia wyuczonych w poprzednich klasach umiejętności (na skomplikowanych i większych objętościowo tekstach).	wprowadzenie kilku wstawek do jednego tekstu.

 

Kształtowanie komunikatywnych umiejętności uczniów w trakcie pracy nad streszczeniem z wprowadzeniem dodatkowych mikrotematów sprawdza się z uwzględnieniem poziomu przygotowania uczniów na każdym etapie ich edukacyjnej działalności, daje możliwość stopniowego pogłębiania i doskonalenia nabytej przez nich wiedzy i umiejętności uzupełniania wyjściowego tekstu fragmentami, treść których odpowiada tym typom i stylom językowym, które są przewidziane obowiązującym programem dla każdej klasy.

 

 

Spis wykorzystanej literatury

1. Бєляєв О.М., Мельничайко В.Я., Пентилюк М.І. Metodyka studiowania języka ukraińskiego w szkole. – К.: Rad. szkoła, 1987.
2. Донченко Т.К. Jak nauczać uczniów językowej działalności. 5-9 klasy. – К., 1998
3. Metodyka nauczania języka ojczystego w średnich początkowych zakładach

/Зa ред. М.І.Пентилюк. – К.: Ленвіт, 2000 – 302 с.

4. Program dla ogólnokształcących edukacyjnych zakładów. Język ukraiński 5-12 klasy. – К: Ірпінь, 2005.

Bałyk Tetiana

aspirantka katedry metodyki wykładania języka ukraińskiego i kultury języka

Tarnopolskiego Narodowego Uniwersytetu Pedagogicznego

imienia Włodzimierza Gnatiuka (2007-2011 рр.)