W 2020 r. z okazji 80. rocznicy zbrodni katyńskiej ukazała się książka Włodzimierza Gąsiewskiego pt. Pamięć i świadomość – mielecka gimnazjalno-licealna lista katyńska” z podtytułem: „Nauczyciele i uczniowie Gimnazjum i Liceum w Mielcu z lat 1905-1939 zamordowani w ZSRR przez sowieckie NKWD wiosną 1940 r. oraz Leszek Deptuła – absolwent I LO w Mielcu poseł na Sejm RP, który zginął 10 IV 2010 r. w katastrofie lotniczej pod Smoleńskiem w drodze na uroczystości upamiętnienia 70. rocznicy zbrodni katyńskiej. Pamięć i świadomość katyńska w 2020 r. w ankietach i wypowiedziach uczniów I Liceum Ogólnokształcącego im. St. Konarskiego w Mielcu”. Rozdział tej publikacji zawierający ankiety uczniów i ich analizę powstał przy współpracy Aleksandry Działowskiej i Ingi Gąsiewskiej – uczennic kl. Id I LO w Mielcu.
Poniżej prezentujemy w całości IV rozdział książki odnoszący się do ankiet uczniowskich i ich analizy. Mogą one stanowić cenny współczesny materiał porównawczy nad stanem świadomości historycznej i patriotycznej współczesnej młodzieży polskiej. Oczywiście wymaga on dalszych badań i analiz, zwłaszcza po okresie pandemicznym i praktycznego zamknięcia młodzieży w domach, ograniczania wszelkich uroczystości o charakterze patriotycznym i tym bardziej uczestnictwa w nich młodego pokolenia. W niedalekiej przyszłości cała publikacja ukaże się w formie bezpłatnego pliku pdf, podobnie jak jej pierwsze wydanie, które dostępne jest pod linkiem: Mielecka gimnazjalna lista katyńska – Mielec 2010
Rozdział IV
Pamięć i świadomość katyńska w 2020 r. w ankietach i wypowiedziach uczniów I Liceum Ogólnokształcącego im. St. Konarskiego w Mielcu
W ciągu ostatnich 30 lat problem zbrodni katyńskiej na polskich oficerach i inteligencji dokonanej przez sowieckie NKWD wiosną 1940 r. został już częściowo zbadany od strony historycznej, chociaż rokrocznie odkrywane są nowe miejsca kaźni, pochówku oraz dane zamordowanych osób. Nadal też strona polska nie ma dostępu do wszystkich dokumentów, które znajdują sie w rosyjskich archiwach. W ciągu tego okresu powstało też wiele miejsc pamięci, organizuje się szczególnie uroczyste obchody. Uczestniczy w nich liczne grono osób zarówno starszego, jak i średniego pokolenia, które pamięta jeszcze czasy przemilczania, albo nawet przeinaczania czy wręcz zakłamywania zbrodni katyńskiej. Zrozumiałe jest więc szczególne staranie tych osób o upamiętnianie ofiar Katynia. W obchodach bierze udział także nastoletnia młodzież. Warto więc sprawdzić, jaka jest pamięć i świadomość historyczna o zbrodni katyńskiej nastolatków roku 2020? Jak na ten temat zapatrują się absolwenci ostatnich roczników wygaszonych gimnazjów i reaktywowanych 8-letnich szkół podstawowych?
W tym celu autor publikacji, przy współpracy z dyrekcją I Liceum Ogólnokształcącego im. St. Konarskiego w Mielcu oraz nauczycieli historii i uczniów przeprowadził badanie pt. „Ankieta badania świadomości historycznej o zbrodni katyńskiej na Polakach w ZSRR wiosną 1940 r.
u uczniów klas pierwszych I Liceum Ogólnokształcącego im. St. Konarskiego w Mielcu”. Ankietę o charakterze dobrowolnego uczestnictwa i pełnej anonimowości przeprowadzono na przełomie grudnia 2019 r. i stycznia 2020 r. Zawierała ona następujące pytania z możliwością wyboru, uzasadnienia, bądź uzupełnienia odpowiedzi:
1. Płeć: Dziewczyna/Chłopak – podkreśl właściwe.
2. Ukończona szkoła: gimnazjum/8-klasowa szkoła podstawowa – podkreśl właściwe.
3. Główne zainteresowania przedmiotowe – podkreśl tylko jedno wybrane główne zainteresowanie:
– przedmioty ścisłe,
– przedmioty humanistyczne,
– przedmioty artystyczne,
– sport.
4. Jak oceniasz swoją wiedzę historyczną w skali od 1 do 6?
5. Jak oceniasz swoją wiedzę na temat zbrodni katyńskiej w skali 1 do 6?
6. Skąd masz główną wiedzę na temat zbrodni katyńskiej – podkreśl tylko jedno wybrane źródło:
– z nauki historii w szkole,
– z domu rodzinnego,
– z telewizji,
– z Internetu,
– z organizacji społecznej/młodzieżowej,
– inne źródła.
7. Czy znasz miejsca upamiętniania ofiar zbrodni katyńskiej w swojej miejscowości/regionie: Tak/nie (podkreśl właściwe), wymień…
8. Czy znasz osobę ze swojej miejscowości/regionu, która zginęła w ramach zbrodni katyńskiej: Tak/nie (podkreśl właściwe), wymień osobę/osoby.
9. Czy znasz ucznia/nauczyciela z Gimnazjum w Mielcu, który zginął w ramach zbrodni katyńskiej: Tak/nie (podkreśl właściwe), wymień osoby…
10. Czy według ciebie należy upamiętniać osoby, które zginęły w katastrofie lotniczej pod Smoleńskiem 10 kwietnia 2010 r. w drodze na obchody 70-lecia zbrodni katyńskiej: Tak/Nie/nie mam zdania (podkreśl właściwe).
W ankiecie wzięło udział 134 uczniów z klas I-szych I LO w Mielcu na ogólną liczbę 700 uczniów w tych klasach, tj. ok. 20%. Wprawdzie nie jest to wysoki odsetek, ale po pierwsze ankieta była bezwzględnie dobrowolna, a liczba 134 uczniów, praktycznie reprezentantów z każdej klasy daje już możliwość uogólnień statystycznych. Należy tu dodać, że do 134 uczniów ankietowanych ochotniczo dołączyło 14 trzecioklasistów, którzy odpowiedzieli na pytanie otwarte. Razem więc w badaniu ankietowym wzięło udział 148 uczniów. Należy podkreślić także, że badanie objęło głównie uczniów, którzy dopiero co wstąpili w mury szkoły średniej i wywodzili się także
z różnych środowisk jeśli chodzi o miejsce zamieszkania na terenie powiatu mieleckiego i okolic. Z danych uzyskanych od dyrekcji Liceum wynika, że ok. 60% uczniów I LO pochodzi spoza Mielca, co też mogło mieć niebagatelny wpływ na liczebność ankietowanych. Należy podkreślić, że ankiety wypełniane były w domu podczas przerwy świątecznej 2019/2020 r. i ferii zimowych 2020 r. tak więc uczniowie mieli sporo czasu aby je wypełnić. Statystyczne wyniki badania przedstawia tabela na następnej stronie.
Część II ankiety skierowanej do uczniów klas I-szych, zawierała pytanie otwarte z dobrowolną możliwością zamieszczenia odpowiedzi w niniejszej publikacji z podaniem imienia lub imienia i nazwiska odpowiadającego. Pytanie brzmiało: „Jakie znaczenie ma upamiętnianie poległych w zbrodni katyńskiej w tym uczniów i absolwentów Gimnazjum w Mielcu, którego kontynuatorem jest I Liceum Ogólnokształcące im. St. Konarskiego w Mielcu?” W sumie na pytanie to odpowiedziało 15 uczniów, a oto ich wypowiedzi:
Moim zdaniem upamiętnienie to ma duże znaczenie, ponieważ ważna jest wiedza tego co dzieje się w naszym kraju. Tysiące ludzi zginęło w zbrodni katyńskiej m.in. młodzi ludzie, którzy byli w podobnym wieku co my, ginęli za niewinność.
Julia Pytka
Moim zdaniem upamiętnienie poległych ma ogromne znaczenie. Jest ważne, ponieważ uświadamia młodsze pokolenia o brutalnej historii naszych przodków i ukulturalnia. Pokazuje też, że takie zbrodnie nie będą zapomniane, a polegli są uznawani za bohaterów, których darzymy szacunkiem.
Wiktoria Janus
Ważne jest, aby młodsze pokolenia wiedziały, że w ich regionie były osoby zasłużone. Osoby brały udział w ważnym wydarzeniu.
Martyna Skowrońska
Upamiętnienie poległych w zbrodni katyńskiej jest istotne, gdyż zginęli oni za swoją ojczyznę, więc teraz rodacy powinni chociaż kultywować pamięć o nich, ponieważ niewiele osób w dzisiejszych czasach pamiętałoby
o takim poświęceniu.
Konrad Guła
Moim zdaniem upamiętnienie poległych ma znaczenie pokoleniowe, co się kiedy wydarzyło, kto poległ, jaka to była strata dla narodu polskiego
w 1940.
Gabriela Paduch
Według mnie ważne jest upamiętnienie osób poległych w zbrodni katyńskiej. Zginęło wiele ludzi, którzy nie byli niczemu winni. Poprzez upamiętnienie tych osób, ich historii, młode pokolenie może się wiele nauczyć.
Karolina Mokrzycka
Moim zdaniem upamiętnienie tej zbrodni jest niesamowicie ważne. Należy pouczać młodzież i społeczeństwo o tym okropnym czynie, aby upamiętnić i oddać hołd zamordowanym, którzy za służbę ojczyźnie zapłacili najwyższą cenę. Ponadto trzeba przestrzegać, aby ten błąd przeszłości nigdy więcej się nie powtórzył i podkreślać, że ofiara w tych młodych ludziach z gimnazjum w Mielcu nie była bezcelowa, ale że na ich ofierze wyrósł współczesny i dumny naród Polski.
Michał Lewandowski
Osoby te zginęły tragicznie, a zbrodnia ta była przez długi czas ukrywana. Niewiele osób w moim wieku jest świadomych wydarzeń z Katynia. Uważam, że upamiętnienie poległych tam ludzi jest istotne, ponieważ nie tylko honoruje ich, ale też podnosi świadomość wśród społeczeństwa. Młodzi ludzie powinni znać historie swych lokalnych bohaterów.
Julia Krawiec
Moim zdaniem upamiętnienie zbrodni katyńskiej i osób poległych
z naszego regionu jest bardzo ważne w poznaniu historii związanej z naszym miastem poprzez poznanie nazwisk poległych można dzięki temu oddać hołd poległym. Każdy Polak powinien znać historie swojej miejscowości i kraju.
Igor Syper
Według mnie upamiętnienie poległych w zbrodni katyńskiej w tym uczniów i absolwentów Gimnazjum w Mielcu jest bardzo ważne, ponieważ tylko dzięki niemu dowiadujemy się o ofiarach, które tam poległy oraz skutkach takich właśnie zbrodni dla ludzkości. Pamiętając o ofiarach obdarowujemy ich samych, jak i naszą ojczyznę większym, należytym szacunkiem.
Joanna Stypa
Współcześni ludzie niekoniecznie interesują się historią, uważają ją za odległą – nieaktualną. Pamięć o naszych przodkach jest bardzo ważna, powinniśmy ją pielęgnować i przekazywać dla następnych pokoleń. Upamiętnienie walczących Polaków za wolność naszej ojczyzny jest naszym obowiązkiem, zwłaszcza gdy prawda historyczna jest często fałszowana- warto pamiętać o dacie 13 kwietnia – jest to Dzień Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej. W wielu miastach w Polsce i innych krajach powstały pomniki katyńskie
i tablice pamięci poświęcone ofiarom. Taką też tablicę widzimy w bazylice mniejszej pw. św. Mateusza w Mielcu.
Maja Skopińska
Moim zdaniem wartym jest upamiętnienie tych wydarzeń, ponieważ pod Katyniem zginęli polscy żołnierze wyższej rangi, którzy stracili życie za to, że chcieli bronić cywili. Nasz kraj stracił ważne i potrzebne w tym okresie naszej historii postacie. Zostali oni bestialsko zamordowani i pochowani
w bezimiennych, zbiorowych grobach, którym był katyński las. Ból rodzin, którzy stracili wtedy swoich najbliższych. Fakt o tej zbrodni był długo ukrywany lecz wyszedł oto na wierzch. Upamiętnienie tych osób jest upamiętnieniem patriotyzmu, odwagi, ale też tego, że pamiętamy tak o przykrych wydarzeniach ojczystych. Jako Polacy nie powinniśmy o tym zapominać.
Kasia Trzpis
Upamiętnienie poległych w zbrodni katyńskiej ma ogromne znaczenie dla kształtowana świadomości w tym uczniów obecnego I Liceum Ogólnokształcącego im. Stanisława Konarskiego w Mielcu. Pamięć o zbrodni ludobójstwa w Katyniu zapobiega przeistaczania faktów i wydarzeń jakie miały miejsca podczas II wojny światowej na terenie ZSRR. Jest to szczególnie istotne, gdyż tylko przekazywanie prawdy historycznej uniemożliwi w przyszłości podobne zbrodnie, kolejne pokolenia nie będą musiały przelewać krwi.
Marcelina Pietruszka
Moim zdaniem upamiętnienie poległych w zbrodni katyńskiej ma ogromne znaczenie zwłaszcza dla osób młodych. My jako młodzież powinniśmy poznawać naszą historię, abyśmy mogli przybliżyć czasy bardzo trudne dla naszego kraju. Ludzie polegli zasługują na pamięć, ponieważ dużo wycierpieli i zrobili tak wiele dla naszego narodu. Jeżeli chcemy, aby pamięć
o nich przetrwała jeszcze wiele lat, powinniśmy już teraz zacząć upamiętniać poległych w Katyniu. W przeciwnym razie następne pokolenia nie będą nic wiedziały o tak wielkich ludziach.
Ola Działowska
Dbając o spuściznę narodową, oprócz zachowania zabytków, miejsc szczególnych kultu, cennych przedmiotów, zawsze należy na pierwszym miejscu zwracać uwagę na tych, którzy tę spuściznę tworzyli. Walka o wolność
i utrzymywanie swobody stanowiło w Polsce wartość niezwykle ważną. Wśród ofiar zbrodni katyńskiej byli wojskowi, inżynierowie, profesorzy, ludzie różnych profesji, których praca była niezwykle ważna dla utrzymywania niepodległości. Pamiętając o nich dbamy o tożsamość narodową, wyrażamy swój szacunek i wdzięczność i chylimy czoła przed tymi, dzięki którym żyjemy
w naszym kraju.
Oliwia Łanocha
O odpowiedź pisemną na to samo pytanie: „Jakie znaczenie ma upamiętnianie poległych w zbrodni katyńskiej w tym uczniów i absolwentów Gimnazjum w Mielcu, którego kontynuatorem jest
I Liceum Ogólnokształcące im. St. Konarskiego w Mielcu?” zostali poproszeni także uczniowie klas III. W tym przypadku, ze względu na okres przygotowywania się do matur, odpowiedzi udzielili tylko uczniowie ochotnicy i od nich uzyskaliśmy 14 odpowiedzi na wyżej wymienione pytanie:
Przywołanie pamięci ich ofiary, krzywdy. Nie pozwala to na zapomnienie tragedii jaka ich spotkała. Jest to dobrym przykładem lokalnego patriotyzmu.
Hubert
Zbrodnia katyńska to tragiczne wydarzenie, które wpisało się w serca wielu Polaków. Obowiązkiem każdego z nas jest upamiętnienie zabitych w okrutny sposób ofiar. Powinno mieć to dla nas duże znaczenie i powinniśmy do tego podchodzić bardzo poważnie, z patriotycznym sercem.
Kamil Zieliński
Upamiętnienie zbrodni katyńskiej ma szczególne znaczenie, tym bardziej że wśród nich były osoby młodsze – prawie nasi rówieśnicy. Pamięć o nich sprawia, że stają się wzorcami, autorytetami,
a także podkreśla zaangażowanie w sprawy ojczyzny w tak trudnych czasach niezależnie od wieku, pochodzenia. Wszystkich poległych zbrodni katyńskiej łączył patriotyzm, determinacja, poczucie jedności oraz odpowiedzialność. Upamiętniając poległych w 1940 roku poprzez symboliczne pomniki i tablice wyrażamy nasz szacunek oraz świadomość polskiej historii.
Justyna Krupa
Upamiętnienie poległych jest bardzo ważne. Buduje świadomość patriotyczną młodych uczniów naszego liceum przez co stają się bardziej wrażliwi na losy naszych rodaków poległych w Katyniu.
Mateusz Cholewa
Upamiętnienie poległych w zbrodni katyńskiej ma ogromne znaczenie, gdyż w ten sposób młodzi ludzie, którzy żyją w wolnym, niepodległym państwie, poznają historię osób, które były w stanie poświęcić swoje życie w imię najwyższej wartości jakim było państwo.
Jakub Surowiec
Błędem byłoby ich istnienie. Zasłużyli na zapamiętanie tak jak każdy z nas. Upamiętnienie ma na celu nie zapomnienie o naszej historii oraz jak życie jest okrutne. Tradycja nie pozwoli na zapomnienie, zaniedbanie pamięci. Pokazuje również jakie tragedie mogą spotkać każdego podczas wojny.
Julia Romanowska
Upamiętnienie poległych w zbrodni katyńskiej może wydawać się nie potrzebne i stwarzać wrażenie życia przeszłością, ale w rzeczywistości ma ogromną wartość. Należy pielęgnować pamięć o minionych, tragicznych wydarzeniach aby być świadomym procesów, które do nich doprowadziły. Jedynie rozumiejąc bolesną przeszłość ludzie będą w stanie odnaleźć się w teraźniejszości i zbudować bezpieczną przyszłość.
Dominika Knap
Jest to ogromne ważne, aby upamiętniać osoby poległe
w zbrodni katyńskiej. Katyń – to obowiązek pamięci o ludziach, za wiarę w Polskę zapłacili życiem. Nie możemy o tym zapominać. Trzeba uświadamiać wszystkich o ofiarach mordu, wiernym swej ojczyźnie aż do śmierci. Ta narodowa tragedia może stać się przestrogą dla innych pokoleń. Przecież to miało miejsce w nie tak odległej przeszłości. Pamięć o historii o zbrodni katyńskiej buduje naszą świadomość i tożsamość narodową.
Anna Mądziel
Upamiętnianie poległych w zbrodni katyńskiej ma ogromną wartość, zwłaszcza że wśród nich byli uczniowie i absolwenci mieleckich szkół. To wydarzenie przeszło do historii ale do takiej, która dotyczy nas. Nie jest to tylko sama teoria lub odległa informacja. Te osoby były częścią tego rejonu co sprawia, że są naszą chlubą i dumą. Są bez wątpienia wzorami do naśladowania w kwestii patriotyzmu wiążącego się również z oddaniem własnego życia dla ojczyzny. Takie osoby nie powinny być zapomniane oraz wbrew stereotypom powinny być najlepiej przyjęte przez ,,swoich’’. Nawet mimo fizycznej śmierci w historii, będą i powinny mieć swoje miejsce na zawsze.
Klaudia Wołosz
Upamiętnienie poległych nie powinno być tylko możliwością, ale i obowiązkiem by pamiętać o tych, którzy za wierność Polsce zapłacili swoim życiem. Pamięć i hołd dla nich kształtują naszą świadomość narodową i patriotyzm. Jestem dumna, że mogę być uczennicą naszego liceum, które zostało zbudowane na filarach prawdziwych wartości jakimi są honor i ojczyzna. To ci uczniowie i absolwenci wykazali się prawdziwą odwagą i niezłomnością dzięki czemu dziś możemy ich tylko podziwiać i czerpać przykład.
Kamila Pieróg
Upamiętnienie osób poległych w zbrodni katyńskiej ma być przypomnieniem o tym wydarzeniu i uhonorowaniem tych, którzy zginęli. Ma sprawić, żeby pamięć o zbrodni katyńskiej nigdy nie zaginęła, stanowić dowód dla przyszłych pokoleń, że coś tak strasznego miało miejsce. Upamiętnienie takich zdarzeń ma ogromnie znaczenie.
Bez podpisu
Moim zdaniem ma to ogromnie znaczenie dla kształtowania postaw patriotycznych młodych ludzi. Bardzo ważne jest uświadamianie młodzieży w dzisiejszych czasach o tym co działo się w przeszłości oraz jak wiele musieli poświęcić ludzie żyjący podczas wojny. Abyśmy mogli żyć teraz w spokojnej i wolnej Polsce i oni nie musieli każdego dna walczyć z okupantami o przetrwanie.
Bez podpisu
Tego typu działania nie mogą okazać się bez znaczenia. Świadomość, że ofiary zbrodni katyńskiej jest znaczeniem historycznym wielkiej wagi uczęszczały do tej samej szkoły i uczyły się w tych samych klasach co my, może bardzo pozytywnie wpłynąć na postrzeganie przez nas naszej szkoły. Może wytworzyć szczególną więź między nami, a zamordowanymi „kolegami” wzbudzić w nas dumę. To zaś z kolei zachęci nas do ich naśladowania.
Bez podpisu
Upamiętnienie poległych w jakichkolwiek zbrodniach w dzisiejszych czasach jest bardzo ważne. Młodzi ludzie często nie wiedzą, nie zdają sobie sprawy z wydarzeń z przeszłości. Moim zdaniem upamiętnienie poległych ma bardzo duże znaczenie, tworzenie pomników, płyt z imionami osób, które zginęły jest czymś ważnym. Historia jest często zapominana. Młodzi ludzie nie interesują się przeszłością. Dzięki upamiętnianiu wiemy, że w jakimś stopniu ta historia w nas pozostanie. Upamiętniając dbamy o to, żeby pamiętać o zbrodni katyńskiej nie zniknęła. To jest w pewien sposób uhonorowanie.
Bez podpisu
Wnioski
Pytanie nr 1. Płeć: Dziewczyna/Chłopak – podkreśl właściwe.
Pierwszym i niejako naturalnym wnioskiem wynikającym z ankiet, jest fakt bezwzględnej liczebnej przewagi dziewcząt – 78%, biorącej w niej udział, co niejako potwierdza typ szkoły – liceum, w którym tradycyjnie uczy się więcej dziewcząt niż chłopców.
Pytanie nr 2. Ukończona szkoła: gimnazjum/8-klasowa szkoła podstawowa – podkreśl właściwe.
Tutaj wnioski wynikają ze specyfiki rocznika 2019/2020, w którym mamy zarówno absolwentów już wygaszanych gimnazjów, gdzie mamy większość, bo 82% uczniów i klas ósmych, reaktywowanej ośmioklasowej szkoły podstawowej, których jest 18%. Wynika to z faktu, że klasa VIII równolegle z istniejącymi klasami gimnazjalnymi niejako zeszła się w jednym czasie
i zasiliła wszystkie szkoły ponadpodstawowe.
Pytanie nr 3. Główne zainteresowania przedmiotowe – podkreśl tylko jedno wybrane główne zainteresowanie:
– przedmioty ścisłe,
– przedmioty humanistyczne,
– przedmioty artystyczne,
– sport.
W przypadku tego pytania wnioski nie są również zaskakujące. Wynikają one z dominującego profilu szkoły humanistycznej – 60% badanych, przy 27% zainteresowania przedmiotami ścisłymi i 29% artystycznymi, co odpowiada niejako z pozostałych kierunków profilowych, jak tez wysokich osiągnięć artystycznych szkoły, głównie w postaci chóru szkolnego, recytatorów itp. Również niewielki odsetek zainteresowań sportem – 18% wynika m.in. z braku profesjonalnej hali sportowej w szkole, ale jest on i tak duży, gdyż szkoła może poszczycić się wieloma osiągnięciami sportowymi, choć nie prowadzi takiego profilu nauczania.
Pytanie nr 4. Jak oceniasz swoją wiedzę historyczną w skali 1 do 6?
W tym przypadku należy podkreślić, że jest to absolutna samoocena ucznia, choć zapewne wynikająca z jego dotychczasowych uzyskiwanych efektów z tego przedmiotu. Głównie w szkole podstawowej lub gimnazjum, gdyż odpowiadający uczniowie, nie przeszli nawet jeszcze klasyfikacji I semestru szkolnego w Liceum. W tym przypadku najwięcej respondentów, nieco ponad 1/3 – 35,82% oceniło się na ocenę dostateczną. Na dobrą nieco mniej, ale nadal ok. 1/3 – 32,08% uczniów. Trzeci wyniki w kolejności – 12,69% uczniów to ich samoocena na bardzo dobry, a nieco mniej, bo 9,7% to dopuszczający i wreszcie 8,21% to niedostateczna ocena własnej wiedzy historycznej. Tylko 1,49%, tj. 2 uczniów uznawało, że ich wiedza historyczna jest celująca. Można też z tego wysnuć taki wniosek, że mniej niż połowa uczniów – 46,21% uznała swoją wiedzę historyczną jako dobrą lub lepszą, ale też można stwierdzić, że ponad 2/3 uczniów – 67,9% ocenia swoją wiedzę z historii jako średnią. Niepokojące oczywiście są wyniki skrajne. Niska samoocena – 17,91% uczniów i brak wiary we własne siły – tylko 2 uczniów celujących.
Pytanie nr 5. Jak oceniasz swoją wiedzę na temat zbrodni katyńskiej
w skali 1 do 6?
Odpowiedzi na to pytanie wskazują jeszcze mniejszą wiedzę o Katyniu, niż samą wiedzę historyczną. Mniej niż 1/3 uczniów ocenia ją na poziomie dopuszczającym – 32,09%, jeszcze mniej, bo tylko 29,85% uważa, że ich wiedza o Katyniu jest dostateczna. Niestety, ale trzeci wynik ilościowo-procentowy – 23,88% ocenia się negatywnie z wiedzy o zbrodni katyńskiej.
Z kolei tylko 10,45% uważa tę wiedzę za dobrą, 2,99% za bardzo dobrą,
a tylko 0,75% – 1 uczeń uważa,że jego jego wiedza na ten temat jest celująca. Można też powiedzieć, że ponad połowa pytanych uczniów – 55,97% nie wie nic, albo wie bardzo niewiele o zbrodni katyńskiej, a tylko 14,19% posiada w tym zakresie wiedzę dobrą lub lepszą. Takie wyniki mogą dziwić zwłaszcza, że tematyka katyńska pojawiała się w mediach lokalnych i ogólnopolskich, jest w programie historii, obchodzone były kolejne rocznice,
w tym na poziomie szkoły i społeczności lokalnych.
Pytanie nr 6. Skąd masz główną wiedzę na temat zbrodni katyńskiej – podkreśl tylko jedno wybrane źródło:
– z nauki historii w szkole,
– z domu rodzinnego,
– z telewizji,
– z Internetu,
– z organizacji społecznej/młodzieżowej,
– inne źródła.
Z odpowiedzi na to pytanie wynika fakt, że tematyka katyńska była poruszana zarówno w gimnazjum, jak i w szkole podstawowej, gdyż ponad 1/3 uczniów – 35,82% naukę historii w szkole wskazuje jako główne źródło tej wiedzy. Goni ją jednak, co w XXI wieku jest zupełnie naturalne – internet, który w 26,12% przysparza głównej wiedzy o Katyniu. Niebagatelną rolę odgrywa nadal telewizja, którą wskazuje 17,16% badanych. Mniej istotne są tu inne źródła wiedzy. Wyraźnie widać, że spadła rola przekazu domowego/rodzinnego, na który wskazuje 8,96% uczniów. Może to wynikać z faktu, że obecne pokolenie rodziców oraz dziadków osobiście nie pamięta już czasów II wojny światowej, a wiedza o Katyniu przekazywana jest głównie w tych rodzinach, które ucierpiały z powodu zbrodni katyńskiej, zwłaszcza że z ziemią mielecką związanych było blisko 100 katyńczyków. Inne źródła wymienia 7,46% respondentów. Można tu pewnie umieścić inne media oraz Kościół Katolicki, gdzie odbywają się w części główne uroczystości patriotyczne. Prawie nieistotny jest przekaz z organizacji społecznych i młodzieżowych – 0,75%. Wynika to pewnie z małej liczebności harcerstwa, zwłaszcza w terenie, z którego przecież pochodzi ok. 60% uczniów I LO. Kilku uczniów – 3,73% nie wskazało żadnego źródła, co pewnie potwierdza ich zupełny brak zainteresowania tą tematyką. Można też zauważyć, że blisko 2/3 uczniów – 60,45% swą wiedzę o Katyniu zdobywa poza szkołą, co może bardziej motywować autorów programów i nauczycieli historyków.
Pytanie nr 7. Czy znasz miejsca upamiętniania ofiar zbrodni katyńskiej w swojej miejscowości/regionie: Tak/nie (podkreśl właściwe), wymień…
W tym przypadku tylko 17 uczniów – 12,69% mniej lub bardziej prawidłowo wskazuje: ścianę katyńską, tablice katyńskie lub bazylikę św. Mateusza w Mielcu. Pełnej prawidłowej odpowiedzi nie ma ani jednej. 1 osoba wymienia cmentarz komunalny w Mielcu, 1 – Pomnik Wolności, a 1 – lasy katyńskie. Nawet gdyby to wszystko zsumował to tylko ok. 15% badanych uczniów zna jakiekolwiek miejsce pamięci związane ze zbrodnią katyńską. Jest to tym bardziej dziwne, że zwłaszcza w ciągu ostatnich 10 lat liczba tych miejsc znacznie się zwiększyła, także w gminach, gdzie powstawały tablice czy sadzono dęby pamięci.
Pytanie nr 8. Czy znasz osobę ze swojej miejscowości/regionu, która zginęła w ramach zbrodni katyńskiej: Tak/nie (podkreśl właściwe), wymień osobę/osoby.
W tym przypadku, wprawdzie 5 uczniów – 3,73% odpowiedziało, że zna taką osobę, ale tylko jedna odpowiedź nie była prawidłowa. Z tego dwóch uczniów odpowiedziało, że to jest ich pradziadek, ale nie podali nazwiska, zaś 1 uczeń stwierdził, że jest to jego prababcia. Jeśli chodzi o pradziadków, to jest to całkiem możliwe, natomiast w przypadku wymienionej prababci, to być może uczeń pomylił udział w ruchu oporu ze zbrodnią katyńską. Niestety, ale odpowiedzi te tylko potwierdzają nie tylko niską wiedzę, ale też i świadomość katyńską i być może nawet bierne uczestnictwo uczniów w uroczystościach katyńskich.
Pytanie nr 9. Czy znasz ucznia/nauczyciela z Gimnazjum w Mielcu, który zginął w ramach zbrodni katyńskiej: Tak/nie (podkreśl właściwe), wymień osoby…
Na to pytanie była tylko 1 odpowiedź i w tym przypadku prawidłowa. Oczywiście po kilku miesiącach nauki w nowej szkole, zwłaszcza że program nauki historii jeszcze nie obejmuje II wojny światowej uczniowie mają prawo nie mieć takiej wiedzy. Wskazuje to jednak na potrzebę popularyzacji wśród uczniów, zarówno nauczycieli jak i absolwentów przedwojennego Gimnazjum i Liceum, a także i z lat późniejszych, którzy oddali swoje życie za wolną Polskę, nie tylko w ramach zbrodni katyńskiej, ale też w innych miejscach kaźni z rąk niemieckich, sowieckich, czy też jako ofiar terroru komunistycznego w pierwszych latach powojennych.
Pytanie nr 10. Czy według ciebie należy upamiętniać osoby, które zginęły w katastrofie lotniczej pod Smoleńskiem 10 kwietnia 2010 r. w drodze na obchody 70-lecia zbrodni katyńskiej: Tak/Nie/nie mam zdania (podkreśl właściwe).
Odpowiedzi na to pytanie napawają znacznie większym optymizmem, niż na poprzednie, gdyż blisko 2/3 uczniów – 61,19% uważa, że należy upamiętniać osoby, które zginęły 10 kwietnia 2010 r. w katastrofie pod Smoleńskiem. Mniej niż 1/3 – 27,61% nie ma w tej kwestii zdania, a tylko 11,19% ma zdanie przeciwne. Oznacza to, że wiedza o tej katastrofie jest powszechnie znana, gdyż wydarzyła się ona już za życia uczniów biorących udział w ankiecie. Także w regionie zrobiono wiele dla upamiętnienia tego tragicznego zdarzenia, w tym śp. prezydenta Lecha Kaczyńskiego i jego małżonki Marii Kaczyńskiej, a zwłaszcza śp. Leszka Deptuły, posła ziemi mieleckiej, powszechnie znanego w regionie. Poseł Leszek Deptuła, który zginął w katastrofie smoleńskiej w drodze na uroczystości katyńskie, był absolwentem I Liceum Ogólnokształcącego w Mielcu. Jego sylwetka zaraz po wymienionych w niniejszym opracowaniu postaciach katyńczyków, znalazła się na „Mieleckiej gimnazjalno-licealnej liście katyńskiej”, a większość uczniów, co wynika z ankiety, potwierdza potrzebę takiego upamiętnienia.
Na pytanie otwarte: „Jakie znaczenie ma upamiętnianie poległych
w zbrodni katyńskiej w tym uczniów i absolwentów Gimnazjum w Mielcu, którego kontynuatorem jest I Liceum Ogólnokształcące im. St. Konarskiego w Mielcu?” odpowiedziało 15 uczniów klas I i 14 klas III, co razem daje liczbę 29 odpowiedzi, z czego 21 uczniów podpisało się imieniem i nazwiskiem, a 8 osób odpowiedziało anonimowo. Wszystkie odpowiedzi zostały zamieszczone w niniejszej publikacji. Oczywiście wszyscy uczniowie odpowiadają pozytywnie na postawione pytanie. Podkreślają oni konieczność upamiętniania poległych w zbrodni katyńskiej, jako obowiązek współczesnych pokoleń, za ich ofiarę w walce o wolną Polskę.
W odpowiedziach przewija się także wątek pokoleniowy, przekazywania wiedzy o Katyniu przez starszych dla młodych, aby byli oni „świadomi wydarzeń z Katynia”. Pojęcie pamięci i świadomości pojawia się wielokrotnie i to zarówno u pierwszoklasistów, jak też i uczniów klas III, maturalnych, tuż przed egzaminem dojrzałości. Jeden z trzecioklasistów np. pisze: Świadomość, że ofiary zbrodni katyńskiej, będącej znaczeniem historycznym wielkiej wagi, uczęszczały do tej samej szkoły i uczyły się
w tych samych klasach co my, może bardzo pozytywnie wpłynąć na postrzeganie przez nas naszej szkoły (wypowiedź bez podpisu). Właśnie
w tej wypowiedzi pojawia się pojęcie „świadomości”.
Inna natomiast uczennica, także trzecioklasistka w bardziej obszernej wypowiedzi używa zarówno pojęcia „pamięci” i „świadomości”, pisząc: Upamiętnienie zbrodni katyńskiej ma szczególne znaczenie, tym bardziej że wśród nich były osoby młodsze – prawie nasi rówieśnicy. Pamięć o nich sprawia, że stają się wzorcami, autorytetami, a także podkreśla zaangażowanie w sprawy ojczyzny w tak trudnych czasach niezależnie od wieku, pochodzenia. Wszystkich poległych zbrodni katyńskiej łączył patriotyzm, determinacja, poczucie jedności oraz odpowiedzialność. Upamiętnieniem poległych w 1940 roku poprzez symboliczne pomniki i tablice wyrażamy nasz szacunek oraz świadomość polskiej historii. (Justyna Krupa). W tym przypadku świadomość rozumie szerzej, dla całej polskiej historii.
Z kolei inna uczennica, tym razem pierwszoklasistka pisze m.in.: Pamięć o historii o zbrodni katyńskiej buduje naszą świadomość i tożsamość narodową. (Anna Mądziel), a kolejna uczennica klasy I dodaje: Upamiętnienie poległych w zbrodni katyńskiej ma ogromne znaczenie dla kształtowana świadomości, w tym uczniów obecnego I Liceum Ogólnokształcącego im. Stanisława Konarskiego w Mielcu. Pamięć o zbrodni ludobójstwa w Katyniu zapobiega przeistaczaniu faktów i wydarzeń jakie miały miejsca podczas II wojny światowej na terenie ZSRR. (Marcelina Pietruszka).
Pamięć i świadomość w kontekście współczesnego I Liceum Ogólnokształcącego w Mielcu pojawia się wielokrotnie, jak chociażby: Pamięć i hołd dla nich kształtują naszą świadomość narodową i patriotyzm. Jestem dumna, że mogę być częścią naszego liceum, które zostało zbudowane na filarach prawdziwych wartości jakimi są honor i ojczyzna. To ci uczniowie i absolwenci wykazali się prawdziwą odwagą i nie niezłomnością dzięki czemu dziś możemy ich tylko podziwiać i czerpać przykład (Kamila Pieróg).
W innej wypowiedzi pojawia się sformułowanie „pielęgnowania pamięci”: Należy pielęgnować pamięć o minionych, tragicznych wydarzeniach aby być świadomym procesów, które do nich doprowadziły. Jedynie rozumiejąc bolesną przeszłość ludzie będą w stanie odnaleźć się w teraźniejszości i zbudować bezpieczną przyszłość (Dominika Knap). Uczennica pisze też o „zrozumieniu” bolesnej przeszłości. Jest charakterystyczne dla ludzi bardzo młodych, którzy nie mają już żadnych tego typu doświadczeń historycznych, dla których prawdopodobnie zbrodnia katyńska jest po prostu niezrozumiała i nie tylko rodzi ból, ale też i obawę o bezpieczną przyszłość.
Reasumując należy stwierdzić, że ankieta badania świadomości historycznej o zbrodni katyńskiej na Polakach w ZSRR wiosną 1940 r. u uczniów klas pierwszych I Liceum Ogólnokształcącego im. St. Konarskiego w Mielcu przyniosła bogaty plon porównawczo-statystyczny i merytoryczny. Odpowiedzi na poszczególne pytania oraz wypowiedzi otwarte mogą być cenną wskazówką dla nauczycieli nie tylko historii i nie tylko I Liceum Ogólnokształcącego w Mielcu. Wynika z nich niezbicie z jednej strony zrozumienie dla upamiętniania ofiar zbrodni katyńskiej, ale i z drugiej strony wymaga większej pracy edukacyjnej z uczniami. Młodzi wyraźnie stwierdzają konieczność zachowania pamięci i świadomości o zbrodni katyńskiej, ale prawdopodobnie za mało przekazuje się im konkretnych treści o osobach, wydarzeniach i miejscach pamięci także w aspekcie lokalnym. Wymaga to pewnie, także poza tradycyjnymi, innych bardziej nowatorskich i atrakcyjnych form przekazu. Warto też pewnie wzmacniać wykazane tu postawy uczniów, ich dojrzałe wypowiedzi pisemne wskazują, że być może chętnie wzięliby udział w różnorodnych konkursach o tej tematyce. Niebagatelną rolę może tu odegrać Internet. Wirtualne i szeroko udostępnione zbiory muzealne oraz wydawnictwa zapewne przyczynią się do bardziej pogłębionej pamięci i świadomości katyńskiej oraz kształtowania postaw patriotycznych współczesnej młodzieży.
Opr. Włodzimierz Gąsiewski
współpraca:
Aleksandra Działowska
Inga Gąsiewska
uczennice kl. Id I LO w Mielcu
Więcej o książce:
