Rzeszów, 15 maja 2021 r.
Prof. dr hab. Grzegorz Ostasz
Katedra Nauk Humanistycznych i Społecznych
Wydział Zarządzania
Politechnika Rzeszowska
Opinia o publikacji książkowej dr Włodzimierza Gąsiewskiego
Pamięć i świadomość. Mielecka gimnazjalno-licealna lista katyńska,
Mielec 2020, wydanie II poprawione i uzupełnione (strony 1-208)
Określenie „lista katyńska” na trwałe wpisało się w pamięć i świadomość Polaków. Kojarzy się jednoznacznie z tragicznymi losami tysięcy oficerów Wojska Polskiego (choć nie tylko), którzy zostali zamordowani przez Sowietów wiosną 1940 r. Z kolei Katyń stał się symbolem sowieckich obozów jenieckich oraz świadectwem miejsca masowych, bezprecedensowych w historii egzekucji. „Lista katyńska” to również pojęcie, które wiąże się z latami zakłamywania i fałszowania przeszłości, wypaczania i uzależniania historii – w iście orwellowskim stylu – od skrzywionej polityki. Przy okazji dowodzi, że prawda zawsze zwycięża.
List katyńskich w postaci książkowej powstało już bardzo wiele. Początkowo na emigracji, a po 1989 r. także w kraju. Są to monumentalne zestawienia zbiorcze, ale również opracowania selektywne, na przykład poświęcone zamordowanym przez Sowietów kawalerom Orderu Virtuti Militari, policjantom, lekarzom, nauczycielom, czy też mieszkańcom różnych regionów Polski. Dr Włodzimierz Gąsiewski, uznany mielecki historyk, pedagog i wydawca, po dziesięciu latach wznowił swoją publikację książkową Pamięć i świadomość. Mielecka gimnazjalno-licealna lista katyńska. To bardzo wartościowy fragment najnowszej historii regionalnej. Jest wydaniem poprawionym i uzupełnionym, które – zgodnie z tytułem – koncentruje się na zabitych w Katyniu, bądź innych miejscach, nauczycielach i uczniach mieleckiej szkoły średniej. Stanowi efekt wieloletnich poszukiwań, rozmów, kwerend źródłowych autora. Wersja pierwotna ukazała się w siedemdziesiątą rocznicę zbrodni katyńskiej, to jest w 2010 r. Nowe wydanie przywraca pamięć i wzmacnia świadomość w osiemdziesiąt lat po ponurej wiośnie 1940 r.
Autor uzupełnił wykaz profesorów oraz uczniów – listę katyńską – o kolejne cztery biogramy; łącznie w książce przedstawiono sylwetki dwudziestu sześciu ofiar sowieckiej zbrodni z kwietnia 1940 r. związanych z gimnazjum-liceum w Mielcu. Ich życiorysy mają różną formę. Są to jednostronicowe teksty, ale również szersze opracowania, jak w przypadku Franciszka Bączyńskiego, czy Antoniego Kani. Informacje biograficzne uzupełniają unikatowe fotografie, oryginalne dokumenty, relacje.
Drugie wydanie Pamięci i świadomości dr Włodzimierza Gąsiewskiego uzupełnia nowy rozdział. Tworzy on pierwszą część książki i jest zatytułowany I Liceum Ogólnokształcące im. St. Konarskiego w Mielcu szkołą pamięci. Autor przypomniał rolę i dokonania szkoły w budowaniu tożsamości historycznej, tak istotnej dla każdego społeczeństwa. Mieleckie I LO ma się czym poszczycić. Już 116 lat historii szkoły, to nie tylko świetni nauczyciele i wspaniali uczniowie, ale również szereg inicjatyw, które na zawsze zespalają absolwentów, a do tego wzmacniają fundamenty „małej ojczyzny”.
W tym rozdziale, niejako przy okazji pracy nad mielecką gimnazjalno-licealną listą katyńską,dr Włodzimierz Gąsiewski udokumentował również aktualne, nie zawsze 
wymierne, ale jednak ważne postawy dyrekcji, nauczycieli oraz uczniów I LO z Mielca. Wszak tradycja zobowiązuje, a symboliczna więź z dawnymi belframi – jak choćby dr Mirosławem Maciagą – czy absolwentami (na przykład Kazimierzem Sabbatem, czy prof. Tadeuszem Ważewskim) przechodzi w ramach szkolnej sztafety na nowe pokolenia. Przecież in praeterito posteritas (w przeszłości przyszłość), jak brzmi dewiza rzeszowskiego I Liceum Ogólnokształcącego im. ks. St. Konarskiego.
Książka została również wzbogacona za sprawą oryginalnego rozdziału Pamięć i świadomość katyńska w 2020 r. w ankietach i wypowiedziach uczniów I Liceum Ogólnokształcącego im. St. Konarskiego w Mielcu. To ostatnia, przed aneksem, część pracy. Liczący szesnaście stron rozdział ma w pewnym sensie charakter źródłowy. Został przygotowany w ramach współpracy autora z dwiema uczennicami mieleckiego I LO, to jest Aleksandrą Działowską oraz Ingą Gąsiewską. Rozdział zawiera fachowe omówienie, ale też wnioski i komentarze po szczegółowym badaniu ankietowym wśród grupy uczniów szkoły. Ankieta dotyczyła „świadomości historycznej o zbrodni katyńskiej na Polakach w ZSRR wiosną 1940 r. u uczniów klas pierwszych” I LO w Mielcu. Oparty na jej podstawie rozdział przynosi właśnie rzeczywisty obraz „pamięci i świadomości” historycznej (w tym wypadku ukierunkowanej na zbrodnię katyńską) pośród młodych mieszkańców regionu mieleckiego. Jest też wartościową, praktyczną wskazówką dla grona pedagogicznego, a przede wszystkim nauczycieli historii. Warto dodać, że autorzy rozdziału wzbogacili go o fragmenty uczniowskich wypowiedzi.
Plusem publikacji jest też strona edytorska, a przede wszystkim spora liczba dobrze dobranych fotografii. Autor, jak na profesjonalnego historyka wypada, nie zapomniał o bibliografii oraz wykazie źródeł archiwalnych.
Jestem przekonany, że książka Pamięć i świadomość. Mielecka gimnazjalno-licealna lista katyńska– zgodnie z intencją dr Włodzimierza Gąsiewskiego – trafi do kanonu opracowań z zakresu najnowszej historii regionalnej, ale też wniesie cenną wiedzę z zakresu socjologiczno-historycznej świadomości mieleckiej młodzieży.
* * *
Grzegorz Ostasz – historyk, profesor nauk humanistycznych.
Uczył się w I Liceum Ogólnokształcącego
im. ks. Stanisława Konarskiego w Rzeszowie.
Absolwent Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Kapitan rezerwy Wojska Polskiego.
Pracuje w Politechnice Rzeszowskiej.
Jest kierownikiem
Katedry Nauk Humanistycznych i Społecznych.
Przez dwie kadencje był prodziekanem i przez dwie
kadencje dziekanem Wydziału Zarządzania. Od
2016 r. prorektor ds. współpracy międzynarodowej
i spraw studenckich. Specjalizuje się w historii
politycznej i gospodarczej XX w., integracji
europejskiej oraz biografistyce.
Jest autorytetem w dziedzinie podziemia politycznego,
wojskowego (Armia Krajowa) i cywilnego (Delegatura
Rządu) okresu drugiej wojny światowej
oraz powojennych konspiracji niepodległościowych.
Autor ponad 20 publikacji monograficznych oraz blisko 500 innych tekstów naukowych
i popularyzatorskich. Wypromował 12 doktorów.
Zobacz także:
