10 maja obchodzony jest w Izraelu jako Dzień Jerozolimy na pamiątkę ponownego zjednoczenia miasta w wyniku zwycięskiej kampanii podczas wojny sześciodniowej1967 r. Jerozolima zwana też „Miastem Pokoju” ma wiele akcentów polskich, zwłaszcza z ostatniej wojny, kiedy stacjonowali tu m.in. żołnierze Armii Polskiej gen. Wł. Andersa. Jedną z wielu atrakcji historycznych tego miasta są słynne bramy Jerozolimy. Według przekazów biblijnych miało być ich siedem, choć w rzeczywistości było ich więcej i miały one niezliczoną ilość nazw. W 1996 r. na zamówienie miasta Jerozolima słynny polski kompozytor Krzysztof Penderecki, znany na całym świecie – zmarły w 2020 r., skomponował symfonię-oratorium z okazji jubileuszu 3000 lat Świętego Miasta, pt. „Siedem bram Jerozolimy”. W jego utworze odbijają się echa burzliwej historii i lat wojny i czasy pokoju tego miasta, które znane jest także jako światowa stolica trzech wielkich religii monoteistycznych: Judaizmu, Chrześcijaństwa i Islamu ich pokojowa koegzystencja jest kluczem pokoju tego miasta „Błogosławionej Jerozolimy”, jak nazwa ją jej brytyjski zdobywca w grudniu 1917 r. gen. Edmund Allenby, który wówczas swoją odezwę odczytał po angielsku, francusku, arabsku, hebrajsku, grecku, rosyjsku i włosku. Opis historii jednej z bram jerozolimskich jest naszym skromnym upamiętnieniem ponad 3000 lat historii tego miasta.
Brama Jaffy (Jaffa Gate, Sha’ar Yafo) lub Betlejemska; Jaffa Gate: North West Bab Il Khalil (Hebron Gate). Po arabsku zwana Bab el-Khalil czyli Brama Przyjaciela lub Bab el-Kzalil czyli Brama Ukochanego lub Brama Przyjaciela (czyli Avraham Avinu). Nazywano ją także Bramą Abrahama i Bramą Pielgrzymów. Starożytna brama, którą Joseph Ben Matityahu nazwał znikającą bramą, znajdowała się około 100 metrów na wschód od obecnej bramy. Z tej bramy Zeloci najwyraźniej zaatakowali podczas powstania przeciw armii Tytusa. W okresie rzymskim, a później w średniowieczu mur został przeniesiony do obecnego położenia.
W okresie rzymskim zachodnia brama prowadząca do Lod nazywa się Drogą, która przechodziła przez Bramę przez dolinę Ayalon i Lod do Jaffy. W okresie bizantyjskim brama była nazywana Bramą Wieży – ze względu na pozostałości Wieży Petzal (lub Hippicus), a także nazywana Bramą Dawida. Inną nazwą bramy jest Bab Maharab Daoud, która jest bramą Domu modlitwy Dawida, ze względu na kaplicę w miejscu wieży Dawida na jego zachodniej drodze, pozostawiając stąd Jaffę.
Zbudowana w obecnej formie przez wspaniałego Sulejmana w 1538 r. (1588) roku, jako furtka w murze. Prowadziła do historycznego portu w Jaffie oraz do Betlejem, Hebronu i klasztoru Świętego Jana na pustyni. Pierwotnie była bramą o zygzakowatej budowie wewnętrznej, w celu zmniejszenia impetu ewentualnych wojsk atakujących. Stąd też spieszący do miasta i z niego wychodzący mogli obserwować skazańców (por. J 19,20). Przy bramie znajduje się nisza z dwoma grobowcami, które zgodnie z legendą przypisuje się dwóm architektom, którzy zbudowali mur bramę.
Wcześniej w miejscu tym znajdował się kamieniołom, z którego z czasem zaprzestano wydobywać materiał budowlany i przerobiono go na miejsce pochówku (por. J 19,41; 20,15). Z uwagi na kształt wzniesienia i jego całkowicie opustoszały, nie porośnięty roślinnością charakter nazywano je Golgota, czyli Miejsce Czaszki (od hebr. gulgulot – J 19,17-18; Mk 15,22; Mt 27,33; Łk 23,33). W jej pobliżu w pretorium, na tarasie przed Cytadelą Heroda, rzymską kwaterą główną, przed tłumem Żydów, Poncjusz Piłat prowadził rozprawę nad Chrystusem. Z czasem, w wyniku szybkiego rozwoju miasta, król Herod Agryppa I nakazał obwarować teren na północ i zachód od dotychczasowych murów Jerozolimy. W ten sposób ok. 44 r. po Chr. Kalwaria znalazła się wewnątrz murów miasta.
W dniu 17 marca 1229 r. cesarz rzymski Fryderyk II w asyście swoich arabskich gwardzistów i paziów, niemieckich i włoskich rycerzy, Krzyżaków i dwóch angielskich biskupów, spotkał się przy Bramie Jaffskiej z wysłannikiem sułtana, Szams ad-Dinem, kadim Nablusu, który wręczył mu klucze do Jerozolimy. Cztery lata wcześniej 9 listopada 1225 r. ten sam cesarz i król Sycylii jednocześnie Fryderyk II – z pół-Niemiec i pół-Norman, w katedrze w Brindisi, poślubił Jolantę, piętnastoletnią córkę królowej Jerozolimy. Wówczas Fryderyk przyjął tytuł króla Jerozolimy i to m.in. było powodem kolejnej krucjaty. Wówczas, aż do 1244 r., kiedy to święte miasto zajęli Tatarzy pod wodzą Berke Chana, mówi się o niemieckiej Jerozolimie.
W połowie XIX w. w Jerozolimie, wzorem wielu ówczesnych pisarzy, takich jak chociażby Herman Melville, Nikołaj Gogol i wielu innych, przybywał francuski pisarz Gustaw Falubert. Wszyscy oni byli zdegustowani zniszczonym wówczas miastem i nie znaleźli spodziewanego tam natchnienia. Ich określenia wobec Świętego Miasta były nawet obraźliwe, np. Falubert pod Bramą Jaffską, stwierdził, że „puścił bąka” przechodząc przez jej próg. W drugiej połowie XIX w., jak twierdził I. Hołowiński, w swojej książce Pielgrzymka do Ziemi Świętej, nad brama widoczny był napis arabski: »Największy Król, najpotężniejszy Xiąże, Władca ludów greckich, arabskich i perskich, Król Sulejman, Króla Selima – syn, (niech Bóg osłania i broni jego Państwo!) rozkazał pierwszego Stycznia 1536 roku wznieść te mury. Pokój niech będzie założycielowi” (I. Hołowiński, Pielgrzymka do Ziemi Świętej. Petersburg 1853, s. 385). W rzeczywistości Sulejman Wspaniały nie zbudował tych murów od nowa, jak głosi napis, lecz je naprawić, a nowe wznieść tam, gdzie stare były całkiem zburzone.
W 1898 r. wyłom w murze o szerokości 12 m pomiędzy Bramą Jaffy a cytadelą pozwolił cesarzowi niemieckiemu Wilhelmowi II dokładnie 29 X 1898 r. przejechać powozem do Starego Miasta. W kilka dni później specjalną drogą jaffską przez Bramę Jaffy wjechał do Jerozolimy cesarz Austrii Franciszek Józef Towarzyszyło mu 1000 tureckich gwardzistów, m.in. Beduinów z lancami, Druzów z karabinami i jeźdźców na wielbłądach. Austriacki cesarz wiózł ze sobą ogromne srebrne łoże podarowane przez sułtana.
Na początku XX w. tuż przy tej bramie znajdował się hotel Fast. W 1889 r. ortodoksyjny Kościół grecki zbudował tu hotel New Imperial. Stojący tuż obok Petra Hotel był pierwszym nowoczesnym obiektem Starego Miasta. Tu również naokoło brukowanego dziedzińca powstały pierwsze budowle anglikańskie, m.in. Kościół Chrystusa z miejscami dla gości. Elementy drewniane do tej budowy sprowadzano aż z Londynu. Wiosną 1915 r. Ahmed Dżemal turecki minister marynarki wojennej i faktyczny krwawy dyktator Jerozolimy po piątkowych modłach arabskich urządzał publiczne egzekucje Arabów przy bramie Jaffskiej. Nakazał m.in. powieszenie przy tej bramie muftiego Gazy i jego syna. Bramy jerozolimskie zresztą i wcześniej były miejscem straceń różnych nacji.
Podczas I wojny światowej, 11 grudnia 1917 r., gen. Allenby wkroczył przez tą bramę ze swoją armią brytyjską. W dwa dni po wkroczeniu do Jerozolimy wojsk brytyjskich gen. Edmund Allenby podjechał na swym koniu, którego nazywał Hindenburg do Bramy Jaffskiej, następnie zsiadł z niego i pieszo przeszedł przez bramę w towarzystwie amerykańskiego, francuskiego i włoskiego legata, a następnie został uroczyście powitany przez burmistrza Jerozolimy Husajni. Następnie brytyjski generał odczytał swoją odezwę „Błogosławionej Jerozolimie”, odczytanej potem po francusku, arabsku, hebrajsku, grecku, rosyjsku i włosku. Następnie burmistrz wręczył mu klucze do miasta i wtedy Allenby miał powiedzieć „Krucjaty dobiegły końca”. Za czasów nowego brytyjskiego gubernatora Jerozolimy sir Ronalda Storrsa ok. 1918 r. wysadzono znajdującą się przy bramie, zbudowaną z rozkazu sułtana Abdülhamida wieżę wartowniczą. Podczas żydowskiej Wojny o Niepodległość siły izraelskie próbowały przedostać się przez tę bramę, ale bezskutecznie. Po 18 maja 1948 r. toczyły się w rejonie bramy walki arabsko-izraelskie, w wyniku których Żydzi utracili tę część miasta. Ortodoksi żydowscy wierzą, że gdzieś we wnętrzu budowli jest ukryta spisana przez samego Boga mezuza.
Brama Jaffska zachowana do dzisiaj jako niewielka budowla z przejściem dla pieszych. Brama ta stanowi główne wejście na Stare Miasto od strony Jaffa Rd i zachodniej, żydowskiej części Jerozolimy.
Tekst: Włodzimierz Gąsiewski
Źródła: Chateaubriand, Opis podróży z Paryża do Jerozolimy. Warszawa 1980, s. 275; Ks. Franciszek Gordon, C.R., Listy z podróży po ziemiach polskich i do Ziemi Świętej w roku 1908. Chicago 1910, s 20; I. Hołowiński, Pielgrzymka do Ziemi Świętej. Petersburg 1853, s. 385; Ks. Piotr Łabuda, Triumfalny wjazd do Jerozolimy (Łk. 19,28-44). pdf, s. 5. W: https://tarnow.gosc.pl/files/14/02/02/368215_Wjazd20do20Jerozolimy.pdf; Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, wg IV wydania Biblii Tysiąclecia. Pallotinum, Warszawa – Poznań 2011; Ziemia Święta. Przewodnik Pascala. Bielsko Biała 2000, s. 254; S. Montefiore. Jerozolima biografia. Warszawa 2017, s. 112, 286, 372, 383, 426, 450-451, 456, 517; K. Van Erde-Tzenwirt, K. Mints (Czyżowska), E. Rubinstein, A. Dylewski, Jerozolima i Tel Awiw. Pascal, Bielsko-Biała 2019, 52; מנחם לסקה, הכרת שערי ירושלים Menachem Lesca, Znajomość bram Jerozolimy. W: https://www.pnz.co.il [22 IV 2020].
* * *
Dear Vlodek
It warms my heart to read your impressive article on the Jaffa Gate in Jerusalem.
The timing of the publication of the article is very exciting because it was also written on Jerusalem Day, that is, on the day that marks the liberation of Jerusalem after 54 years in the hands of the Jordanians.
For us for the Jews and of course for the Israelis it is a founding and very significant day because on this day „Jerusalem is bound together” Jerusalem for us is the heart of the nation, it is the crown of the Jewish people the place to which the Jews turn while they pray.
Every Jew wherever he is in the world will always pray towards the east towards Jerusalem.
And the other timing of the publication of the article is that yesterday on Jerusalem Day raging Arab rioters hit and injured residents, threw stones and threw Molotov cocktails but we are not afraid and do not shy away because Jerusalem will remain in our hands forever and ever.
So thank you, Waldek, dear, for the timing of the publication of this article.
And the article itself … The author of the article conducted a really thorough and in-depth study of the Jaffa Gate from a comprehensive historical perspective and indeed Mr. Voldek used an impressive and very respectable biography, in addition the author of the article refers to many writers who visited Jerusalem in different periods and he brings their opinion
It is fascinating to see in the writing an accurate historical sequence that describes in detail the historical development of the Jaffa Gate, to this day.
I loved the end of the article … Today the Jaffa Gate connects the eastern part of the city and the western part … Mr. Voldak finished writing about the contemporary reality of the city that was put together for it.
Highly recommend reading this article is so important these days and in a personal comment … the author’s affection for Jerusalem is felt through writing about the Jaffa Gate I personally felt Mr. Voldek’s involvement in Jerusalem …… and I personally feel a lot of encouragement and comfort in this article … support and love that is especially important to us in these difficult days.
Thank you very much dear Vlodek
Zafrira Malovany Shmukler
Tel Aviv
Zapraszamy do lektury naszego innego artykułu o bramach Jerozolimy:
Z inspiracji Krzysztofa Pendereckiego – Wrota święte Jerozolimy – Brama Damasceńska
