Na początku tego roku ukazał się czwarty w ponad 40-letniej historii rzeszowskiego ZLP Almanach 2014 zatytułowany „Konkret i wyobraźnia”, o którym można powiedzieć, że jest prezentacją współczesnych trendów w poezji i prozie podkarpackiej, autorów zrzeszonych w najbardziej prestiżowym związku twórczym w kraju.
Czytaj dalej pod reklamą…
Jednak recenzentka, czy też autorka wstępu dr Zofia Borzuchowska nie miała wcale łatwego zadania, aby w kilkustronicowym omówieniu odnieść się do zaprezentowanych w almanachu utworów. Dr Borzuchowska pisze m.in.: Wydaje się, że najbardziej poręczną ramą dla Almanachu 2014, będzie nawiązujące do modeli literackich polskiego międzywojnia, określenie Edwarda Balcerzana: „Literatura uczestnicząca”. Jest to kontynuacja koncepcji literatury, jako służby narodowi przeciwstawiana tak zwanej „sztuce czystej”, tak czystej, że wystarczała samej sobie nie ryzykując kontaktu z rzeczywistością.
Z jednej strony to bardzo dobrze, że twórczość podkarpackich literatów przyrównana została do najlepszych międzywojennych wzorów i że pozbyła się socrealistycznego nalotu, który tu i ówdzie pokutował nawet w tekstach młodszego pokolenia. Z drugiej strony szkoda jednak, że współcześni literaci, a głównie poeci z południowego wschodu Polski unikają słownej ekstrawagancji, chociażby nawet w jakiejś formie „sztuki czystej” i poszukującej, która ma szansę zaistnieć przynajmniej na ogólnopolskim forum literackim. Obecnie pisząc o literaturze podkarpackiej najchętniej sięga się peerelowskiego KKMP (Korespondencyjnego Klubu Młodych Pisarzy) z końca lat 60. XX w. tzw. „Gwoźnicy”, zupełnie pomijając fakt, że właśnie w tejże Gwoźnicy pod Strzyżowem przyszedł na świat w 1901 r. Julian Przyboś, późniejszy autor poetyki awangardowej, mistrz dyscypliny słowa i wykorzystywania i spiętrzania metafor. To prawda, że trudno nam się doszukać współczesnych, w aspekcie ogólnopolskim, podkarpackich mistrzów słowa, ale przecież na pograniczu sztuk możemy się odwołać do wywodzącego się z Wielopola Tadeusza Kantora, czy też urodzonego w Rzeszowie Józefa Szajny – o sławie krajowej i światowej, którzy operując słowem i obrazem osiągnęli wyżyny sztuki czystej. Z zupełnie zrozumiałych względów w podkarpackim almanachu brak jest współczesnych bieszczadzkich zakapiorów i bardów, nie są oni bowiem stowarzyszonymi w ZLP literatami, a szkoda, bo być może wówczas tak jak tylko minimalnie związany z Bieszczadami Edward Stachura, niektórzy z nich staliby się być może również ikonami polskiej literatury.
Mimo więc, że także jako współautor „Konkretu i wyobraźni” zostałem w jego wstępie co najmniej ciepło oceniony, to jednak brakuje mi w nim literackiego eksperymentowania i odwagi twórczej. W związku z tym zgadzam się z cytowanym przez dr Borzuchowską, z również współautorem almanachu Lesławem Urbankiem, że „bylejakowieje’’, ale nie tylko otaczający nas świat, a również odzwierciedlająca go literatura, która jednak poszukując sensu życia, historii i wartości uniwersalnych, jakby nieco się uśpiła, unika buntu i nie korzysta w pełni z możliwej dziś wolności słowa. Po części przyczyną tego jest według mnie brak literackiego sporu, jaki obserwowałem jeszcze na początku mojego członkowstwa w ZLP na początku XX w. Oczywiście odnosi się to również do mnie jako autora i redaktora jednocześnie. Zauważam bowiem brak krytyki, nie tyle w sensie rozbioru literackiego, ale pewnego rodzaju „grzeczność” we wzajemnych ocenach, co niestety rozleniwia i usypia czujność twórczą.
W sumie więc jednak rzeszowski ZLP pod własnym szyldem od 1967 r. wydał 4 almanachy (1976 – wydany przez Koło Młodych ZLP oraz w 2000, 2007 i 2014 r.). Obecny zawiera utwory 38 autorów, poprzedni 53 twórców, w tym 10 gościnnie – 1 miejscowego i 9 literatów z zagranicy. Obecny almanach to 232 stronicowa publikacja, poprzedni zawierał 304 strony w tym samym formacie. To tyle porównań ilościowych, o jakościowe się nie pokuszę. Każde bowiem tego rodzaju wydawnictwo jest niezwykle cennym przyczynkiem do rozwoju literackiego Podkarpacia, a jego inicjatorom i edytorom należą się szczególne słowa uznania i podziękowania. Tak samo jak i dla wszystkich autorów almanachu, którzy zamieścili w nim swoje teksty. Wśród nich są następujące autorki i autorzy: Janina Ataman-Gąsiewicz, Bronisława Betlej, Krystyna Bęczkowska, Edward Bolec, Adam Decowski, Celina Depa, Anatol Diaczyński, Zbigniew Domino, Włodzimierz Gąsiewski, Czesław Główka, Zdzisława Górska, Edward Guziakiewicz, Ryszard Hop, Wiesław Hop, Zbigniew Janusz, Ryszard Jaśkowski, Bogusław Kotula, Halina Kurek, ks. Krzysztof Lechowicz, Mieczysław Arkadiusz Łyp, Mariusz Marczyk, Tadeusz Masłyk, Barbara Mazurkiewicz, Ryszard Mścisz, Mieczysław Mularski, Jerzy Stefan Nawrocki, Mirosław Osowski, Teresa Paryna, Edyta Pietrasz, s. Dawida Ryll, Stanisław Siekaniec, Bogdan Stangrodzki, Jerzy Sułkiewicz, Marta Świderska-Pelinko, Wacław Turek, Lesław Jan Urbanek, Magdalena Zimny-Louis, Małgorzata Żurecka. Wydawcą almanachu jest Związek Literatów Polskich O/Rzeszów, a jego redakcji dokonali: Edward Bolec, Adam Decowski i Edward Guziakiewicz. Druk wykonało Wydawnictwo Diecezjalne i Drukarnia w Sandomierzu.
Włodzimierz Gąsiewski
Zapraszamy do obejrzenia filmu i wysłuchania wiersza:
